اتیک (اخلاق) (11)

آگوستین (354 ـ 430)

اهل الجزایر
از فقهای مهم مسیحیت
فیلسوف دوره گذار از آنتیک به قرون وسطی

پروفسور ماتیاس کلاین
برگردان شین میم شین


8
اتیک نئوافلاطونیسم

• در نئوافلاطونیسم (پلوتین) تکالیف اخلاقی انسان در اقدامات زیر دانسته می شود:

1

• در آزاد سازی و تطهیر روح از کلیه چیزهای محسوس

2

• در معراج روحی به سوی خدا که از مراحل مختلفی می گذرد.

3

• در وحدت با خدا در تجلی بیواسطه الهی

• بدین وسیله فاتحه اتیک فلسفی آنتیک که بر عقل، شناخت و تفکر استوار شده بود، خوانده می شود و به جای آن اتیک مسیحیت نشانده می شود که مبتنی بر عناصر زیرن است:

1

• بر وحی الهی

2

• بر ایمان

3

• بر تئولوژی (فقه، خداشناسی)

9
اتیک مسیحیت (اتیک تئولوژیکی)

• اتیک مسیحیت بیش از هزار سال است که به اتیک غالب و چه بسا حاکم بی رقیب و بلامنازع در جهان بدل شده است.

• اتیک مسیحیت اما از همان آغاز اتیک معیوب و مسئله زائی بوده است:

الف
عیب اول اتیک مسیحیت

1

• در کانون اتیک مسیحیت نه انسان و جامعه، بلکه موجودی ماورای طبیعی، یعنی خدا قرار دارد.

2

• اتیک مسیحیت خودمختاری انسان را از او سلب می کند:
• خودمختاری ستیز است!

3

• اتیک مسیحیت از انسان ها نه تصمیمگیری اخلاقی مستقل، نه تصمیمگیری اخلاقی مبتنی بر دانش و تفکر و شناخت، بلکه اطاعت مبتنی بر ایمان و تسلیم برده وار بی چون و چرا می طلبد.

ب
عیب دوم اتیک مسیحیت

1

• اتیک مسیحیت بلحاظ تئوریکی ناتوان از آن است که اصول و فرامین اخلاقی خود را با وسایل تئولوژیکی صرف اثبات کند.

2

• اتیک مسیحیت به محض اینکه با مسائل واقعا اخلاقی، یعنی با مسائل اخلاقی مربوط به جامعه مواجه می شود، عرصه رابطه انسان و خدا را، یعنی عرصه ای را که در انحصار تئولوژی است، ترک می کند.

3

• اتیک مسیحیت عرصه ای است که به عهده دگماتیک است و نه اتیک.

4

• تئولوژی در عرصه دگماتیک، ترمینولوژی (اصطلاح شناسی) خاص خود را دارد.

5

• برای اتیک، یعنی برای رابطه متقابل انسان و جامعه، تئولوژی زبان خاص خود را ندارد و باید پیشاپیش مواد مورد نیاز خود را از اتیک فلسفی به عاریه گیرد.

6

توماس فون اکوین (1225 ـ 1274)
ایتالیائی الاصل و یکی از متنفذترین فلاسفه و تئولوگ های تاریخ
از مهمترین فقهای کلیسای کاتولیک و از نمایندگان اصلی فلسفه در قرون وسطی متعالی (اسکولاستیک)
میراث معنوی خارق العاده او هنوز هم در نئوتومیسم و نئواسکولاستیک مؤثر است.
کلیسای کاتولیک روم او را جزو قدیسان تلقی می کند.

• وقتی ما «معلمین اخلاق» تئولوژیکی قرون وسطی را، مثلا آگوستین و توماس فون اکوین را در نظر می گیریم، متوجه می شویم، که موقع پرداختن به اتیک، آگوستین به مکتب افلاطون و یا نئوافلاطونیسم پناه می برد و توماس فون اکوین قبل از همه به مکتب ارسطو.

7

• از این رو، تصادفی نیست که تئولوگ های قرون وسطی اتیک را به مثابه بخش مستقل تئولوژی توسعه نداده اند.

8

• آنها پس از دستکاری هائی، اتیک خود را در دگماتیک جاسازی کرده اند.

9

• تئولوگ های قرون وسطی به هنگام کشیدن فلسفه بمثابه کل به زیر یوغ تئولوژی، اتیک را هم به زیر یوغ دگماتیک کشیده اند.

10

• اتیک تئولوژیکی روی هم رفته، معارف جدیدی به همراه نیاورده است.

11

پلاگیوس (350 ـ 420)
راهب بریتانیائی
مؤسس آموزش پلاگیونیسم
او با اگوستین به مصاف فکری در زمینه اتیک برخاسته بود و از مواضع اتیک فلسفی در مقابل اتیک تئولوژیکی اگوستین دفاع می کرد.

• در مصاف بزرگ آگوستین با پلاگیوس بر سر مسئله آزادی اراده، پلاگیوس از مواضع اتیک فلسفی یونان دفاع می کند و آگوستین از مواضع تئولوژی.

12

• وقتی آگوستین انسان را عاجز از تمیز خیر از شر بکمک توان و لیاقت و استعداد خویش، می داند، بلحاظ تئولوژیکی موضع قاطعانه ای اتخاذ می کند.

13

• و وقتی کلیسا پلاگیونیسم را لعن و نفرین می کند، دلیلش این است که پلاگیونیسم در صدد نجات اصل خودمختاری انسان است.

14

• خدمات اتیکی توماس فون اکوین عمدتا به طرح حوایج قوای مادی و معنوی فئودالیسم بر طبق آموزش حقوق طبیعی و آموزش فضیلت انسانی محدود می شود که هر دو در فلسفه یونان توسعه داده شده اند.

15

• اتیک تومیستی (مکتب فلسفی منسوب به توماس فون اکوین) در امپریالیسم کنونی به بنیان مفیدی برای توجیه اتیک نئوتومیستی بدل شده است.

ادامه دارد