مشاهده (نظارت، رؤیت) (۲)

پروفسور دکتر گونتر کروبر

برگردان

شین میم شین

۱۳

·      گشتاور اکتیو (فعالیت مبتنی بر آگاهی) مشاهده را در این امر می توان در چیزهای زیر دید:

الف

·      در مشاهده اولا اوبژکت (موضوع) مورد مشاهده قاعدتا آگاهانه انتخاب می شود.

ب

·      ثانیا مشاهده برای آماج معینی صورت می گیرد.

پ

·       و لذا ثالثا مشاهده از هر دو نظر هدفمند است.

۱۴

·      حتی در صورتی که مشاهده بطور تصادفی صورت گیرد، یعنی نه اوبژکت مورد مشاهده آگاهانه انتخاب شود و نه آماج مشاهده از قبل معلوم باشد، مشاهده، تنها زمانی ارزش عملی کسب خواهد کرد و برای شناخت مهم خواهد بود که با مشاهدات دیگر مورد مقایسه قرار گیرد، الهامبخش مشاهدات جدید و تشخیص های جدید باشد، در چارچوب سیستم نظری موجود قرار داده شود و هکذا.

۱۵

·      به عبارت دیگر، زمانی که کردوکار اکتیو عملی و نظری (تئوریک) انسان بتواند مشاهده تصادفا انجام یافته را در پیوندهای موجود، نظم و ترتیب بخشد.

۱۶

·      بنابرین هر مشاهده ای نه تنها حاکی از رابطه عملی انسان با محیط زیست خویش است، بلکه همزمان عناصر نظری او نسبت به جهان را نیز در بر دارد.

۱۷

·      این وحدت رابطه عملی و نظری با جهان، خود را بویژه در مشاهده علمی آشکار می سازد.

۱۸

·      مشاهده به مثابه متد شناخت علمی نه تنها تأملات تئوریکی را پیش شرط خود قرار می دهد، که برای تعیین اوبژکت مشاهده، وسیله مشاهده و آماج مشاهده ضرورند، بلکه در قالب داتاهای (داده های) مشاهده ای، مواد تجربی لازم را برای تعمیم های تئوریک، برای طرح ریزی فرضیه ها، برای اجرای آزمایش ها و غیره به همراه می آورد.

۱۹

·      مشاهده، فرضیه، آزمایش و تئوری در هر متد آزمایشی، وحدتی نا گسستنی با هم تشکیل می دهند، همدیگر را پیش شرط خود قرار می دهند و تکمیل می کنند.

۲۰

·      اگرچه مشاهده و آزمایش به مثابه انواع رابطه عملی و اکتیو انسان با محیط زیست خود و به مثابه متدهای شناخت حاوی شاخص های مشترکی اند، با این حال تفاوت های مهمی با هم دارند.

۲۱

·      این تفاوت ها را بویژه در رابطه مشاهده بیواسطه با  آزمایش می توان دید.

۲۲

·      در حالیکه در آزمایش، اوبژکت مورد بررسی بطور آماجگرایانه تغییر داده می شود، تحت تأثیرات گوناگونی قرار می گیرد، شرایط آزمایش بارها تغییر داده می شوند و غیره، مشاهده بیواسطه چنین تأثیراتی را پیش شرط خود قرار نمی دهد.

۲۳

·      مشاهده بیواسطه صرف، اغلب به ادراک ظاهر اوبژکت مورد نظر نایل می آید، بی آنکه آن را تغییر دهد.

۲۴

·      این ویژگی مشاهده بیواسطه، همیشه چنان مورد تفسیر قرار می گیرد که گویا مشاهده فقط یک گشتاور پاسیو (منفعل) شناخت است و آزمایش ـ برعکس ـ گشتاور اکتیو شناخت.

۲۵

·      اما این نظریه، فراموش می کند که مشاهده بیواسطه با قرار گرفتن اکتیو انسان ها در مقابل اوبژکت مورد مشاهده همراه است، اگرچه پیش شرط مشاهده تأثیر اکتیو و بیواسطه بر اوبژکت نیست.

۲۶

·      در حالیکه آزمایش امکان شناخت علل، ماهیت و قانونمندی های حاکم بر اوبژکت ها را فراهم می آورد، مشاهده صرف، تنها راه تشخیص وجود، همزیستی و توالی زمانی پدیده ها را هموار می سازد.

۲۷

·      مشاهده صرف نه توضیح اوبژکت را، بلکه توصیف آن را امکان پذیر می سازد. 

ادامه دارد.