دایرة المعارف جامعه شناسی مارکسیستی ـ لنینیستی (۲۲۷)

 

پروفسور دکتر 
ولفگانگ ایشهورن
اریش هان
مانفرد پوشمن
روبرت شولتس
هورست تاوبرت
و دهها تن دیگر
(۱۹۶۹)

برگردان
شین میم شین 

   

جامعه

۱۴

• در تاریخ تفکر سوسیولوژیکی (جامعه شناسی)، قبل از تشکیل مارکسیسم، می توان میان دو طرح زیر راجع به مفهوم جامعه، تفاوت قایل شد:

الف

طرح اول راجع به مفهوم جامعه

۱

• در طرح اول راجع به مفهوم جامعه، جامعه چیز اتمام یافته ای تلقی می شود.

• چیزی که پیش شرط تشکیل آن، اغلب، ساختار سلسله مراتبی (هیرارشی) است.

۲

• جامعه، در این طرح از مفهوم جامعه، به عنوان چیزی خارجی در مقابل فرد قلمداد می شود.

• ضمنا به عنوان چیزی که در ورای کردوکار انسان ها وجود دارد.

ب

طرح دوم راجع به مفهوم جامعه

۱

• طرح دوم راجع به مفهوم جامعه، جامعه را به مثابه جمع افراد محسوب می دارد.

۲

• و یا به مثابه محصول و فراورد قرارداد افراد با یکدیگر می داند.

• (تئوری قرارداد جامعه) و غیره

۱۵

• تئوری های مربوط به طرح اول راجع به مفهوم جامعه، حاوی یکی از دو خصلت زیرند:

الف

• حاوی خصلت تله ئولوژیکی (غایی) اند.

• مثلا بویژه در فلسفه اجتماعی قرون وسطی.

• مراجعه کنید به تله ئولوژی در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

ب

• حاوی خصلت ناتورالیستی (طبیعتگرایی) اند.

• مثلا بر آنند که اجتماعیت (تشکیل جامعه) نتیجه غریزه اجتماعی افراد است.

۱۶

مونتسکیو

(۱۶۸۹ ـ ۱۷۵۱)

رئیس مجلس فرانسه

مؤلف «روح القوانین» (۱۷۴۸)

از چهره های اولین مرحله روشنگری فرانسه

• تئوری های مربوط به طرح دوم راجع به مفهوم جامعه، مثلا در تئوری های مونتسکیو و ژان ژاک روسو، اگرچه به شناخت خصلت قانونمند پیوند های جامعه نایل می آیند و آنها را نتیجه کردوکار انسان ها می دانند، ولی به سوبژکتیویسم در جامعه شناسی گرایش دارند.

• آنها خیال می کنند که اوضاع جامعه می توانند در اثر مداخلات دلبخواهی (سوبژکتیو) دچار تحولا بنیادی گردند.

۱۷

ژان ژاک روسو

(۱۷۱۲ـ ۱۷۷۸)

نویسنده، فیلسوف، پداگوگ، طبیعت پژوه و کمپونیست

از تدارک بینندگان معنوی انقلاب فرانسه

• مونتسکیو و ژان ژاک روسو، بدین طریق جامعه شناسی پوزیتیویستی بعدی را تدارک می بینند.

۱۸

دیوید ریکاردو 
(۱۷۷۲ ـ ۱۸۲۳)

از بنیانگذاران اقتصاد سیاسی کلاسیک بورژوائی انگلیس

• کلاسیک های اقتصاد سیاسی بورژوایی، بویژه آدام اسمیت و ریکاردو با بررسی آناتومی جامعه بورژوایی، نقش مهمی در حلاجی مفهوم جامعه، به عهده می گیرند.

 ۱۹

آدام اسمیت 
(۱۷۲۳ ـ ۱۷۹۰)

فیلسوف اخلاق و اقتصاد دان کلاسیک اسکاتلندی

• آنها هم اما مفهوم جامعه را به طور غیرتاریخی در نظر می گیرند.

• در نتیجه، به طور ناتورالیستی در نظر می گیرند.

۲۰

هنری سن سیمون 
(۱۷۶۰ـ ۱۸۲۵ )

مؤسس مکتب فکری اقتصادی ـ اجتماعی علمی موسوم به سن سیمونیسم

پدر جامعه شناسی علمی و سوسیالیسم اوتوپیکی

از مبارزان جنگ استقلال آمریکا (۱۷۰۶ ـ ۱۷۸۳) بر ضد انگلیس

از طرفداران انقلاب کبیر فرانسه (۱۷۸۹)

در سال ۱۷۹۴ کم مانده بود که به گیوتین سپرده شود

• خصلت تاریخی مفهوم جامعه، به طرز واضح و روشن در فلسفه هگل و سوسیالیسم اوتوپیکی، بویژه در آثار سن سیمون و فوریه تبیین می یابد.

۲۱

فرانسوا ماری چارلز فوریه
 (۱۷۷۲ ـ ۱۸۳۷)

سوسیالیست اوتوپیکی فرانسه

• مفهوم جامعه، هم در فلسفه هگل و هم در سوسیالیسم اوتوپیکی، اما با عناصر تله ئولوژیکی مخلوط می شود.

۲۲

• خدمت تعیین کننده هگل و سوسیالیسم اوتوپیکی، این است که اولین گام در جهت تمیز واضح و روشن مراحل کیفی توسعه تاریخی معین جامعه برداشته می شود.

• اگرچه معیارهای تمیز (تفاوت گزاری)، هنوز به طرز ایدئالیستی اثبات و تعیین می شوند.

۲۳

• هم بررسی های مبتنی بر آناتومی جامعه بورژوایی (مونتسکسو و روسو) و هم تلاش مبتنی بر بررسی تاریخی هگل و سوسیالیسم اوتوپیکی هر کدام از مراحل توسعه بنیادی جامعه، شرایط تئوریکی و متدیکی (نظری و اسلوبی) شالوده ای لازم را برای تدوین تئوری فرماسیون اقتصادی جامعه، توسط مارکس و انگلس فراهم می آورند.

۲۴

• تئوری فرماسیون اقتصادی جامعه در تئوری و پراتیک احزاب مارکسیستی ـ لنینیستی و کشورهای سوسیالیستی، نقش بنیادی بازی می کند.

۲۵

• بویژه مهم در این زمینه، تئوری سوسیالیسم به مثابه فرماسیون نسبتا مستقل جامعه است که توسط حزب سوسیالیستی متحده آلمان دموکراتیک (اس ای دی) تدوین شده است.

ادامه دارد.