سیری در جهان بینی پروین اعتصامی (7)

 

 

اثری از طراح محترم مجله هفته

رخشنده اعتصامی (1285 ـ 1320)

مشهور به پروین اعتصامی

تحلیلی از شین میم شین

·        این شعر پروین اعتصامی در آن واحد هم حیرت انگیز است و هم ستایش انگیز:

·        دلیل حیرت انگیزی و ستایش انگیزی آن، غنای تئوریکی (نظری)  خارق العاده آن است.

·        حتی همین امروز، یعنی بیش از هفت دهه پس از مرگ پروین، کمتر متفکری در کشور ما یافت می شود که از این پختگی معرفتی و نظری برخوردار باشد.

·        پروین با زبانی ساده و توده فهم مسائلی را طرح می کند و بطرزی رادیکال و ریشه ای توضیح می دهد که در همین قرن بیست و یکم حتی در مقیاس جهانی بهترین بهانه های عوامفریبی بوده اند و کماکان هستند.

·        ما برای آشنائی حتی المقدور با این گنجینه به میراث مانده از شاعر خود اندیش و خردمند و بی همتا به تجزیه و سپس تحلیل این شعر می پردازیم:

به سوزنی ز ره شکوه، گفت پیرهنی:

«ببین ز جور تو، ما را چه زخم ها به تن است

همیشه کار تو، سوراخ کردن دل ها ست

هماره فکر تو، بر پهلوئی فرو شدن است!»

·        معنی تحت اللفظی:

·        پیراهنی شکوه کنان به سوزنی گفت:

·        «ببین از دست تو چه زخم ها برداشته ام.

·        کسب و کار تو سوراخ کردن دل چیزها ست و فکر و ذکر تو خلیدن به پهلوی این و آن.»

1

·        اولین سؤالی که به ذهن خواننده خود اندیش خطور می کند، این است که چه رابطه ای میان سوزن و پیرهن وجود دارد؟

·        چون بدون کشف این رابطه نمی توان از خطه خاص به عالم عام گذشت و به درک عمیق مسئله مورد نظر پروین نایل آمد.

·        به عبارت دیگر باید از عالم سوزن و پیرهن به عالم عام تر گذر کرد.

·        و برای این گذار متعالی، ترفند و طریقی بهتر از کشف رابطه سوزن و پیرهن نیست.  

2

·        رابطه میان سوزن و پیرهن عبارت است از رابطه وسیله کار و موضوع (اوبژکت)  کار:

·        پیرهن در حقیقت از وسیله کار شکوه دارد.

·        ایراد بینشی پیرهن هم همین جا ست.

·        پروین با این شعر به مسائل اجتماعی بسیار مهمی می پردازد که چه بسا هنوز حتی طرح نشده اند.

·        ما به مثال هائی اشاره می کنیم:

3

·        با توسعه نیروهای مولده، مثلا با توسعه سریع و شتابان وسایل مدرن تولید، بسیاری از کارگران بیکار شدند.

·        گرایشی در طبقه کارگر شکل گرفت که حاکی از خصومت نسبت به وسایل تولید بود.

·        کارگران به تخریب ماشین آلات پرداختند.

·        این کرد و کار کارگران اما به چه معنی بود؟

4

·        این کرد و کار کارگران اولا حاکی از نادانی و ساده لوحی و کوته اندیشی آنان بود و عملا با همان کرد و کاری انطباق داشت که پیرهن در این شعر دارد.

·        شکوه از سوزن همان شکوه کارگر از وسیله تولید است.

·        این اما به چه معنی است؟

5

·        این بدان معنی است که پیرهن از فرط بی شعوری به تمیز سوبژکت کار و وسیله کار نایل نیامده است.

·        به عبارت روشن تر میان سوبژکت کار و وسیله کار علامت تساوی گذاشته است.

·        درست به همان سان که کارگران میان وسایل کار و سرمایه دار علامت تساوی گذاشته بودند.

·        وقتی از غنای تئوریکی خارق العاده این شعر سخن می رود، منظور همین است.

·        پروین به طرح و حل مسئله حیاتی ـ مماتی می پردازد.

6

·        ایراد اصلی و فاجعه بار در بینش پیرهن و طبقه کارگر اما این است که به دلیل ساده لوحی و کوته بینی به خودستیزی گرفتار گشته است:

الف

·        چون سوزن خادم پیرهن است و نه خصم آن.

·        اگرچه خدمت سوزن به پیرهن دیالک تیکی از ریاضت و لذت است:

·        پیرهن باید برای نجات از مرگ (ژنده وارگی) نیش سوزن را نوش کند.

ب

·        همین رابطه در پله ای دیگر بر رابطه وسیله کار و کارگر انطباق می یابد:

·        وسیله مدرن کار خادم طبقه کارگر.

·        وسیله پیشرفته تر تولید کار بدنی کارگر را تسهیل می کند و عملا باعث کاهش درد و رنج و مشقت جسمی و روحی و روانی او و موجب افزایش طول عمر او می شود.

·        به عنوان مثال تولید جرثقیل و دیگر وسایل تولید و حمل و نقل ـ قبل از همه ـ به نفع طبقه کارگر است.

·        تخریب وسایل تولید از سوی طبقه کارگر نوعی خودستیزی محسوب می شود و نشانه کوته اندیشی و ساده لوحی آن بوده است.

·        طبقه کارگر برای نجات از علیل گشتن و حتی مرگ زودرس باید درد بیکاری و گرسنگی خانواده اش را هم تحمل کند و یا راه حلی غیر از تخریب ماشین آلات بیاندیشد.

ادامه دارد.