فرهنگ مفاهیم فلسفی (الف) اسپینوزیسم (۳)

 

پروفسور دکتر مانفرد بور

پروفسور دکتر مانفرد  اشتارکه

برگردان

شین میم شین

 

۲۳

رنه دکارت

 (۱۵۹۶ ـ ۱۶۵۰)  

فیلسوف

ریاضی دان

عالم علوم طبیعی.

از مؤسسین راسیونالیسم مدرن عصر جدید آغازین

طرز تفکر راسیونالیستی او را کارتزیانیسم نیز می نامند.

  

·      دکارت سه جوهر را به رسمیت می شناسد:

 

۱

·      جوهر الهی

 

۲

·      جوهر روحی (فکری)

 

۳

·       جوهر مادی

 

۲۴

·      اسپینوزا فقط جوهر واحدی را قبول دارد:

·      خدا و یا طبیعت را.

 

·      مراجعه کنید به پانته ئیسم (همه چیز خدایی) در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

 

۲۵

·      طبیعت خداواره ابدی و همیشه همان است که در عین حال به معنی واقعیتی عینی (ماده) است که در جامه تئولوژیکی ـ پانته ئیستی عرضه می شود.

 

۲۶

·      جوهر در قاموس اسپینوزا، شالوده و اساس مشترک کلیه پدیده ها ست:

 

الف

·      جوهر، مادی و انبساط یابنده است.

 

ب

·      جوهر به طور عینی وجود دارد. 

 

 پ

·      جوهر در زمان و مکان و در نحوه هستی اش، لایتناهی و بی پایان است.

 

ت

·      جوهر نمی تواند علتی غیر از خود داشته باشد.

 

ث

·      جوهر، خود علت خویشتن خویش است.

 

۲۶

·      بدین طریق وجود خدای خالق ماورای جهانی مردود شمرده می شود.

 

۲۷

·      اسپینوزا ـ به پیروی از دکارت ـ خواص ماهوی (نحوه های هستی) جوهر را که بی حد و حصرند، اتریبوت (صفات ممیزه) آن می نامد. 

 

۲۸

·      به نظر او، ما از تعداد بیشمار صفات ممیزه جوهر، فقط تفکر و انبساط را می شناسیم، اما این بدان معنی نیست که جوهر نا شناختنی است.

 

۲۹

·      بی پایانی صفات ممیزه جوهر به معانی زیر است:

 

الف

·      به معنی کمال جوهر است.

 

ب

·      دلیل واقعیت جوهر است.

 

پ

·      دلیل استقلال جوهر از خدای خالق  و عدم وابستگی جوهر به خدای خالق است.

 

۳۰

·      به نظر اسپینوزا، صفات ممیزه جوهر (برخلاف تصور دکارت) همدیگر را مستثنی نمی سازند، بلکه حاکی از ماهیت واحدی  اند که گاهی خود را در فرم انبساط نشان می دهد و گاه در فرم تفکر.

 

۳۱

·      هرجا تفکر باشد، انبساط هم باید باشد و برعکس.

 

۳۲

·      این استنباط اسپینوزا، که هر انبساطی همیشه باید به نحوی از انحاء متفکر باشد، سبب شد که او به ادعائی هیلوزوئیستی دست زند که گویا کلیه اجسام طبیعی (هرچند به میزان های متفاوت) روحمند اند.

 

·      (هیلوزوئیسمآموزه فلسفی  طبیعتفلاسفه ایونی بوده است که ماده اولیه روحمندی را جوهر همه چیزهای می دانستند. مترجم)   

 

 ۳۳

·      اسپینوزا در تئوری شناخت به این نظریه می رسد که تغییرات جسمانی همواره با تغییرات روحانی مطابقت دارند.

·      (هویت (یکسانی) تفکر و وجود)

 

۳۴

·      بدین طریق مسئله اساسی فلسفه بی پاسخ می ماند.

 

۳۵

·      اما گرایش اصلی و ماتریالیستی فلسفه اسپینوزا ـ در تحلیل نهائی ـ  در تئوری شناخت نیز غالب می آید:

·      در تئوری شناخت اسپینوزا، روندهای شعور وابسته به جسم قلمداد می شوند و توانائی معرفتی روح به همان اندازه که جسم تحت تأثیر قرار می  گیرد، رشد می کند.

 

۳۶

·      اسپینوزا شدیدا تحت تأثیر دکارت قرار داشته است و ناپیگیری ایدئالیستی تئوری شناخت اسپینوزا به دلیل ناپیگیری تئوری شناخت دکارت است.

 

۳۷

·      به نظر دکارت، شناخت حسی ناکافی و گمراه ساز است و تنها ایده های هوش زاد حاوی شاخص های حقیقت، یعنی وضوح اند.

 

۳۸

·      دکارت (و همچنین اسپینوزا) شناخت مبتنی بر الهام  را به مثابه عالیترین فرم شناخت عقلی محسوب می داشت که دربرگیرنده مفاهیم ماهیت ابدی چیزها ست و به ادراک چیزها از نقطه نظر ابدیت نایل می آید.

 

۳۹

·      اما اسپینوزا در این زمینه نیز تئوری شناخت خود را سمت و سوی ماتریالیستی می بخشد و در رابطه با ماهیت شناسی (ایدئالیستی)، نظریه قانونیت طبیعی محض و بی نیاز از عمل الهی را تدوین می کند.

 

۴۰

·      او در تسلسل علی عام و خاص (جوهر و اتریبوت ها، صفات ممیزه) مقوله منفرد را نیز تحت نام شیوه هستی وارد می کند:

 

۴۱

·      در جهانتصویر اسپینوزا، همه چیز با ضرورتی آهنین ـ چون چشمه ای ـ از ماهیت جوهر بیرون می زند:

·      منفرد و تصادفی نیز بیانگر ضرورت عام تلقی می شوند، یعنی ضرور تلقی می شوند:

 

 ۴۲

·      «بدین طریق اجزای متشکله کاینات، شیوه های هستی بی پایان کسب می کنند و باید دستخوش تغییرات پایان ناپذیر باشند.»

 

۴۳

·      جوهر اسپینوزا حاوی خواص زیر است:

 

الف

·      حاوی خاصیت پیوند پایان ناپذیر است.

 

ب

·       حاوی خاصیت تغییر پایان ناپذیر است.

 

پ

·       حاوی خاصیت تأثیرات متقابل پایان ناپذیر است.

 

ادامه دارد.