باب اول
در عدل و تدبیر و رأی
حکایت نوزدهم
(دکتر حسین رزمجو، «بوستان سعدی»، ص ۴۵ ـ ۴۶)
بخش اول
۱
دریغ است با سفله گفت از علوم
که ضایع شود تخم، در شوره بوم
معنی تحت اللفظی:
حرف زدن از علوم برای فرومایگان
مثل بذرپاشی در شوره زار است.
سعدی
در این بیت شعر،
دیالک تیک روشنگری را به شکل دیالک تیک بذر و کشتزار بسط و تعمیم می دهد و بسته به مستمع وارونه می سازد:
فقط افراد شریف در خور روشنگری اند و نه افراد پست.
سعدی
برای اثبات ادعای خود
از
طبیعت
مثال می آورد.
برای این کار
دیالک تیک تخم و شوره بوم
را
توسعه می دهد و ابلاغ علم پیش سفلگان را به بذرافشانی در شوره زار تشبیه می کند و بیهوده می داند.
ظاهرا
سایه جوان خدا،
به علت بی هنری، تغییر بنیاد داده و مثل پسر نوح بد بنیاد شده است.
از این رو ست که سعدی او را سفله می نامد.
کسی که بنیادش بد باشد، بنا بر تئوری بنیاد، اصولا تغییر او غیرممکن خواهد بود.
اما بد بنیاد داریم، تا بد بنیاد.
اگر بد بنیاد
دزدی، راهزنی، بنده ای، رعیتی، غلامی، نوکری، کلفتی، کنیزی، کاسبی باشد،
شرع می تواند فرمان قتلش را به راحتی آب خوردن صادر کند و او را از «شر خودش و دیگران» آزاد سازد،
ولی اشکال کار وقتی است که بد بنیاد سایه خدا باشد.
سلطنت عالی ترین جاه است و شرع را امکان امر و نهی خدا و سایه خدا نیست.
از این رو باید دست دعا به درگاه خدا بلند کرد که سایه اش را سر عقل بیاورد.
حکم «دریغ است با سفله گفت از علوم» به چه معنی است.
منظور شیخ شیراز از علوم
فقه است.
سایه خدا ظاهرا به خدا و شرع و فقه و دین تره هم خرد نمی کند و لذا «که ضایع شود تخم، در شوره بوم.»
اگر کسی به معتقدات حضرات ایمان نداشته باشد، مات می شوند و نمی توانند با او «حق را در میان بگذارند.»
این اشکال همه مذاهب در قرون وسطی و من بعد بوده است.
شیخ هنوز خرد را کشف نکرده است، تا با کسانی که به دین اعتقادی ندارند، بتواند بحث کند.
در اروپا ۵۰۰ تا ۶۰۰ سال پیش با کشف فرهنگ های دیگر ضرورت یک تفکر فلسفی مطرح گردیده است.
اگر فرهنگها متنوعند، پس باید ابزار مشترکی برای تفاهم، تأمل و مشاوره پیدا کرد و این ابزار مشترک را خرد نامیده اند.
خرد طرز نگرش معینی است که انسان به برکت آن می تواند، اعلام کند که همه انسانها برابرند و می توانند به طور برابرحقوق قضاوت کنند.
اما فرهنگ فئودالی به برابری انسانها تره هم خرد نمی کند و لذا نمی تواند خریدار خرد باشد.
سعدی قادر به روشنگری بیگانگان و بی باوران به مذهب نیست.
ادامه دارد.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر