فرهنگ مفاهیم فلسفی (الف) ایراسیونالیسم (خردستیزی) مدرن و مدافعه از خرد (۵)

پروفسور دکتر مانفرد بور

(۱۹۲۷ ـ ۲۰۰۸)

برگردان

 شین میم شین 

  

۳

در سایه خرد همه انسان ها برابر محسوب می شوند و می توانند بطور برابرحقوق قضاوت کنند!

 

۱

·    خرد به چه معنی است؟

 

۲

·    برای پیدا کردن پاسخ به این پرسش به دو حادثه تاریخی در اروپا اشاره می کنیم:

 

حادثه اول

 

۱  

·    ۵۰۰ تا ۶۰۰ سال پیش، اروپائی ها به کشف جهان نو نایل آمدند.

 

۲

·    این حادثه موجب پیدایش اندیشه تفاوت فرهنگ ها و نسبیت آنها شد.

 

۳

·    چنین بود که در اسپانیا و پرتقال، سنتی به نام حقوق خلق ها پا به عرصه وجود نهاد و برای اولین بار فرهنگ های بیگانه به عنوان فرهنگ های کاملا برابر حقوق به رسمیت شناخته شدند و بیگانگان یعنی انسان هائی که فرهنگ های دیگری داشتند، بدون کوچکترین محدودیتی به عنوان موجوداتی متعلق به نوع بشر تلقی شدند.

 

۴

·    با کشف فرهنگ های دیگر (همان طور که توماس فون اکوین در مقابله فکری با اعراب لازم می دید) ضرورت یک تفکر فلسفی مطرح گردید:

·    اگر فرهنگ ها متنوعند، اگر قرار بر این است که مسیحیت در مقابله با اسلام و جریانات فکری دیگری از این قبیل، پیروز شود، پس باید به ابزار مشترکی برای تفاهم، تأمل و مشاوره، یعنی خرد متوسل شد.

۵

·    خرد نه ماده است و نه تخیل.

 

۶

·    خرد طرز نگرش معینی است که انسان به برکت آن می تواند اعلام کند که همه انسانها برابرند و می توانند برابرانه (به طور برابرحقوق) قضاوت کنند.

 

۷

·    درک تاریخی نسبیت فرهنگ ها (به لحاظ تئوریک) ضرورت اندیشه مبتنی بر خرد را نشان می دهد.

 

۸

·    فلسفه خرد در عصر جدید نیز چیزی نیست که به طور اتفاقی ناگهان از آسمان نازل شده باشد و به طور دلبخواهی مطرح شده باشد.

 

۹

·    فلسفه خرد پیوند تنگاتنگی با آگاهی به نسبیت فرهنگ ها دارد.

·     آگاهی ئی که اروپائی ها با توجه به فرهنگ های متفاوت موجود در سراسر زمین به دست آورده اند!

 

حادثه دوم

 

۱

·    حادثه دوم که برای توسعه و رشد اندیشه خرد، از اهمیت بزرگی برخوردار بود، عبارت بود از عدم موفقیت مسیحیت در حفظ یکپارچگی خود.

 

۲

·    زیر فشار رفرماسیون، اروپائی ها مجبور شدند، خرد را که به عنوان ثروت فکری مشترک خود کشف کرده بودند، به اندیشه پایه ای همزیستی انسان ها مبدل سازند.

 

۳

توماس هوبس

(۱۵۸۸ ـ ۱۶۷۹)

ریاضی دان،

دولت ـ تئوریسن

فیلسوف انگلیسی

 در

عصر جدید آغازین

کتاب معروف او «هیولا» نام دارد.

 

·    تجارب حاصل از جنگ های مذهبی داخلی در اروپا و درس گرفتن از خرابی هائی که جنگهای سی ساله برای قرن ها به ویژه در اروپای مرکزی به دنبال آورده بودند، سبب شد که کسانی مانند توماس هوبس، صریحا دست به دامن خرد شوند و آن را به مثابه ابزار مطمئن سازنده، چه در زمینه روابط اخلاقی ـ عملی و چه در مورد روابط دولتی به کار گیرند.

 

۴

·    چون خرد تنها وسیله ای بود که به برکت آن ممکن می شد که انسان ها بتوانند ـ بدون احساس خطر ـ با دیگران سر یک میز بنشینند.

 

۵

·    بدین سان، شکست یکپارچگی مسیحیت این بار اندیشه خرد را به عنوان زیربنای همزیستی بارآور انسانها در دولت ایجاب کرد.

·     (باوم گارتن، «اوپا به مثابه موضوع و وظیفه فلسفه» در «میراث فکری اروپا»، ص ۱۰۱)

 

خلاصه کلام

 

۱

·    در یونان و روم باستان، خرد به عنوان خرد اندیشنده پا به عرصه وجود می گذارد.

 

۲

·    در قرون وسطای متعالی، این خرد اندیشنده به ابزار تفاهم استحاله می یابد.

 

۳

·    در آغاز عصر جدید، خود را به دورنمای نحوه برخورد معین ارتقا می دهد که بنا بر آن همه انسان ها برابرند و می توانند برابرانه ( بطور برابرحقوق) قضاوت کنند.

 

۴

·    اکنون خرد می تواند به عنوان یک معیار اخلاقی ـ عملی و دولتی مورد استفاده عام قرار گیرد.

 

ادامه دارد.