سیری در شعری خطاب به سهراب (3)

سرچشمه:

صفحه فیس بوک

مریم اسلامی

تحلیل واره ای از  شین میم شین

 

·       شعری نگفته ام که بنویسم، تا بگویی:

·       «وای چه زیباست!»

·       تنها چند خط گریسته ام، میان دفتری که سال ها ست

·       لذت خودکاری را به خویش ندیده است:

·       من نمی دانم چرا سهراب گفت:

·       «چشمها را باید شست، جور دیگر باید دید!»

·       من همه چیز را همانگونه که هست، می بینم!

·       آیا آن کودکی را که دراز کرد ه است، دست

·       و یا آن گل که ز بی مهری دهر پژمرده است

·       و یا آن کس که از تنهایی

·       به نوشتن ترانه دل بسته است،

·       جور دیگر دیدنش انصاف است؟

·       وقتی می بینی که زنی با فریاد

·       بهر فرزندانش، تن به هر کاری داد

·       وقتی می بینی که غروب خورشید

·       همه جا را گرفته است، چون باد

·       وقتی می بینی که همه غمگین اند، با نقاب گشته اند شاد

·       وقتی می بینی که سکوت در ظلمت با هزار آه و صدها فریاد

·       ناله ها را سر داد،

·       باز هم می گویی:

·       «جور دیگر باید دید؟»

·       وقتی خط به خط متن ها همه نیست جز آه

·       وقتی «مرده»  اند، همه در شهر سیاه

·       وقتی که بر لب هر پیر و جوان هست: 

·       «زندگی ام گشت تباه!»

·       باز هم می گویی:

·       «جور دیگر باید دید؟»

·       با هزار خنده ی تلخ، می گویم که به این حرف تو باید خندید!

·       شاید آن روز که سهراب می گفت:

·       «تا شقایق هست، زندگی باید کرد»

·       خبر از داغ دل نسترن سرخ نداشت.

·       شاید آن روز سهراب به قد قامت موج ایمان داشت

·       شاید آن روز سهراب…!

پایان

تلاش در جهت تحلیل این شعر از

مریم اسلامی

4

تنها چند خط گریسته ام، میان دفتری که سال ها ست

لذت خودکاری را به خویش ندیده است:

من نمی دانم چرا سهراب گفت:

«چشمها را باید شست، جور دیگر باید دید!»

·       انتقاد اجتماعی شاعر با همین «من نمی دانم، چرا؟» آغاز می شود:

·       مصاف ایدئولوژیکی مهیب بی نظیری به این سادگی و بی آلایشی آغاز می شود:

·       شاعر در نهایت فروتنی انقلابی، بی کمترین هارت و پورت، بی ذره ای رجز خوانی و خودنمائی وارد کارزار ایدئولوژیکی می شود.

·       به نقد کشیدن ته نشین شده ترین و سفالین ترین خرافه ها همیشه و همه جا ستایش انگیز است.

·       این اولین بار نیست که اندیشنده ای، ایدئولوژی دیرآشنای سمج و جانسخت و دیرنده را به چالش می کشد.

·       ما هنوز از شعرای انقلابی مشروطه چیزی نخوانده ایم.

·       نیما را اما به یاد داریم که خواجه شیراز را به مثابه مکاری عوامفریب به تازیانه انتقاد انقلابی می بندد:

 نیمایوشیج

(نیما یوشیج : مجموعه کامل اشعار نیما، تدوین سیروس طاهباز، چاپ دوم، 1371 ، ص 55 (1301))

حافظا، این چه کید و دروغی است

کز زبان می و جام و ساقی است؟

نالی ار تا ابد، باورم نیست،

که بر آن عشق بازی، که باقی است.

من بر آن عاشقم، که رونده است.

·       در مصراع واپسین همین شعر نیما دیالک تیک عینی با تمامی توان خود نعره می کشد:

·       «من بر آن، عاشقم که رونده است!»

·       چیز باقی و ابدی در تمامت هستی یافت نمی شود تا کسی عاشق آن و یا متنفر از آن باشد:

·       همه چیز هستی از خرد و کلان در تحول مدام است.

·       همه چیز رفتنی است!

·       دلیل این سیکل مستمر زایش ـ رشد ـ زوال در دیالک تیکیت هستی است، در تضادمندی چیزها، پدیده ها و سیستم ها ست.

·       «ستیز» مستمر اضداد فاتحه ای بلند بر بقا و ابدیت چیزها، پدیده ها و سیستم ها می خواند.

·       فقط باید کور بود و ندید که همه چیز در شدن مدام است.

·       در پرتو همین حقیقت امر است که یوز تیزهوش یوش، خواجه شیراز را به عوامفریبی و حقه بازی متهم می کند:

·       چگونه می توان در جهان جهنده و دیگرگون شونده عاشق چیزی شد که باقی است؟

·       بعد از نیما، نوبت به مینا اسدی می رسد که تئوری ارتجاعی کرنش و تمکین و تسلیم حافظ را به گیوتین انتقاد می بندد و به جای آن آسمانخراش مدرن دیالک تیک را بی پروا بر پا می دارد:

 حافظ

آسایش دو گیتی، تفسیر این دو حرف است:

با دوستان مروت، با دشمنان مدارا

 مینا اسدی

آسایش دو گیتی، تفسیر این دو حرف است:

با دوستان بسازیم، بر دشمنان بتازیم!

·       این فاتحه بلند شاعری سرخ بر تئوری تحمل و تسلیم فئودالی ـ بنده داری خواجه شیراز است:

·       با دشمن نمی توان مدارا کرد و بالکانیزه نشد!

·       تکه تکه نشد!

·       مستعمره نشد!

·       نوکر و  وابسته و بی ارج و عزت نشد!

·       دشمنی و دوستی شالوده عینی دارد و مدارا و مروت سوبژکتیف می تواند به فاجعه انجامد.

·       دشمن می تواند لبخندت را با نخ تیربار بر لبانت بدوزد.

·       هزاران مثال تاریخی بر صحت رهنمود شاعر سرخ وجود دارد.

·       آزادی تنها متاعی است که در زر ورق هدیه و سوقات نمی گنجد!

·       آزادی را فقط می توان در نبرد تن به تن مادی و معنوی بدست آورد.

·       بعد از مینا اسدی، همین اواخر شاعر اندیشنده آواره ای به نام یوسف صدیق (گیلراد)، تئوری عرفانی ـ ارتجاعی اقبال لاهوری را به تیغ تیز انتقاد می سپارد:

·       در واکنش به شعر اقبال مبنی بر این، که 

اقبال لاهوری

موجیم که آسودگی ما عدم ما ست!

·       آلترناتیو خود را اعلام می دارد:

یوسف صدیق (گیلراد)

موجیم که آسودگی ما هدف ما ست!

·       صدیق نشان می دهد که جنبش بی آماج، یاوه عوامفریبانه ای بیش نیست.

·       شعار رویزیونیستی (برنشتین) موسوم به « جنبش همه چیز ـ هدف و آماج هیچ»، یاوه ای ارتجاعی، ضد انقلابی و ضد پیشرفت اجتماعی است و فرق نمی کند، اگر آن در زر ورق چپ نمایانه و «انقلابی» به خورد عوام الناس داده شود و یا نه.

·       شاعر این شعر نیز جوابیه ای دندانشکن برای سهراب سپهری در آستین دارد:

 5

من همه چیز را همانگونه که هست، می بینم!

·       اما منظور سهراب از «چشمها را باید شست، جور دیگر باید دید!»، چه بوده است؟

·       این مصراع شعر سهراب سپهری را باید در کلیت شعر او مورد بررسی اوبژکتیف قرار داد.

·       شاعر این شعر در هر صورت حاضر به رقصیدن به ساز سهراب نیست.

·       او رئالیست است و چیزها را «هانگونه که هست»، می بیند و نه بدان گونه که دل خودش و یا همگنانش می خواهد.

·       این موضعگیری معرفتی ـ نظری اما به چه معنی است؟

·       دیدن چیزها، پدیده ها و سیستم ها بدانگونه که هستند، به معنی انعکاس درست و دقیق آنها در آئینه ذهن است، به معنی توجه جدی به عینیت (اوبژکتیویته) آنها ست، به معنی  طرفداری از حقیقت عینی است.

ادامه دارد