سیری در گلستان سعدی (174)

 سعدی شیرازی 

 ( ۵۶۸ - ۶۷۱ هجری شمسی)

حکایت چهاردهم

(گلستان باب اول، ص  34 ـ 38) 

تحلیلی از شین میم شین  

بر آستانه ی تسلیم، سر بنه، حافظ

که گر ستیزه کنی، روزگار بستیزد

·        معنی تحت اللفظی:

·        حافظ بر آستانه تسلیم سر بگذار.

·        برای اینکه اگر بستیزی، روزگار هم متقابلا با تو می ستیزد.

سر نهادن

به معانی زیر است:

 تسلیم شدن

 اطاعت کردن

سربر زمین نهادن

1

·        حافظ مبلغ سرسخت تئوری تسلیم است.

·        سرنهادن بر آستانه تسلیم به معنی تسلیم در تسلیم است.

·        به معنی تسلیم مضاعف است که خواجه اکیدا توصیه می کند.

·        خواجه دلیل هم دارد:

·        اگر کسی تسلیم اراده طبقه حاکمه نشود و به مبارزه طبقاتی خطر کند، روزگار هم بر ضد او می جنگد.

·        منظور حافظ از روزگار چیست؟

2

·        جهان بینی حکما، فضلا و شعرا را می توان در آئینه  مفاهیم آنها بوضوح دید:

·        خردستیزی حافظ از همین  مفاهیم ایراسیونالیستی آشکار می گردد:

·        روزگار و یا زمانه یکی از  مفاهیم ایراسیونالیستی است که خواننده را به دنبال نیروی ماورای طبیعی و ماورای اجتماعی ـ انسانی می فرستد.

3

·        ما نظری به کل این غزل می اندازیم، تا ببینیم که چرا و در چه رابطه ای، حافظ خواننده را به تسلیم و صرفنظر از ستیز فرامی خواند:

اگر روم ز پی اش، فتنه‌ ها برانگیزد

ور از طلب بنشینم، به کینه برخیزد

و گر به رهگذری، یک دم از وفاداری

چو گرد در پی اش افتم، چو باد بگریزد

و گر کنم طلب نیم بوسه، صد افسوس

ز حقه ی دهنش، چون شکر فروریزد

من آن فریب که در نرگس تو می‌ بینم

بس آبروی که با خاک ره برآمیزد

فراز و شیب بیابان عشق دام بلا ست

کجا ست شیردلی کز بلا نپرهیزد

تو عمر خواه و صبوری که چرخ شعبده باز

هزار بازی از این طرفه ‌تر برانگیزد

بر آستانه ی تسلیم سر بنه حافظ

که گر ستیزه کنی، روزگار بستیزد

4

به مقام صبوری و تسلیم

که کند سنگ خاره را به دو نیم،

·        تسلیم نیما اما، اگرچه بلحاظ ظاهر شبیه تسلیم خواجه است، ولی ذاتا ضد آن است:

·        تسلیم نیما نه به معنی تمکین به وضع موجود، نه به معنی صرفنظر از مبارزه طبقاتی، بلکه درست برعکس، فرمی از رزم طبقاتی است.

·        تسلیم نیما ساز و برگی از رزم طبقاتی است و چنان مؤثر و کارآ ست، که سنگ خاره را در هم می شکند.

ادامه دارد.