نظریه (تئوری) (۴)

 

 پروفسور دکتر گئورگ کلاوس

برگردان

 شین میم شین

۳۳

·    مبدأ تئوری های تجربی را قوانین تجربی تشکیل می دهند، که در بالا مورد بحث قرار گرفتند.

۳۴

·     آنها در آغاز با دست و دلبازی معینی بدون سختگیری و وسواس، سیستم بندی می شوند.

۳۵

·     از این گونه مواد و مصالح آغازین به کمک  تعمیم، قوانین پدید می آیند که برای توضیح حقایق به کار  می روند و سرانجام در قالب فرمولبندی زبانی ریخته می شوند.

۳۶

·    این قوانین عام را فرضیه هم می نامند.

۳۷

·     اگر به کمک  فرضیه استنتاج قوانینی که تا کنون ناشناخته بوده اند، امکان پذیر شود و صحت آنها در پرتو مشاهده، آزمایش، بازسازی و غیره تأیید شود، آنگاه فرضیه، خود صحیح قلمداد می شود و به تئوری ـ به معنی فوق الذکر آن ـ مبدل می گردد.

۳۸

·    اگر همه احکام قانونی حاصله به طریق بالا را در سیستم منظمی قرار دهیم، چنین سیستمی را می توان تئوری به معنی واقعی کلمه نامید.

۳۹

·     از این رو بهتر آن است که در مقابل فرضیه، نه تئوری بلکه احکام قانونی قرار داده شوند.

۴۰

·     تاریخ علوم نشان می دهد که تئوری های تجربی نمی توانند برای همیشه صحیح باشند.

۴۱

·    هر تئوری تجربی فقط یک حقیقت نسبی است که دیر یا زود جای خود را به حقیقت نسبی برترخواهد داد.

۴۲

·     البته این جایگزینی به معنی دور انداختن تئوری های سابق نیست.

۴۳

·     حقایق مشاهده ای و تجربی جدید روی هم رفته به تنگتر شدن عرصه اعتبار تئوری قدیم منجر می شوند و تئوری قدیم در چارچوب تئوری فراگیرتر جدید، به عنوان حالتی خاص باقی می ماند.

۴۴

·     مثلا مکانیک کلاسیک امروزه به عنوان حالتی خاص، در تئوری نسبیت خاص و همچنین در مکانیک کوانتومی باقی مانده است.

۴۵

·    هندسه اقلیدسی نیز به همین سان در هندسه غیراقلیدسی باقی مانده است.

۴۶

·     البته این ادعا در مورد همه علوم و همه تئوری های تجربی صادق نیست.

۴۷

·     در برخی از عرصه های علم پزشکی و یا علوم اجتماعی، تئوری از سلسله ای از احکام تجربی کم و بیش منظم تشکیل می یابد و تنها گروه معینی از آنها را می توان در پرتو احکام قانونی عام توضیح داد.

۴۸

·     در چنین مواردی اصلا نمی توان ادعا کرد که تئوری در مجموع، سیستمی از احکام قانونی است.

۴۹

·     در سال های اخیر تئوری های استقرائی پیشرفت چشمگیری کرده اند.

۵۰

·    علت این امر قبل از همه در پیشرفت تحقیق در مقدمات ریاضی و منطق ریاضی است.

۵۱

·     تئوری های استقرائی ـ به طور  کلی ـ عرصه دانشی را در مد نظر دارند که از نظر تاریخی پشت سر گذاشته اند.

·    عرصه ای که زادگاه مفاهیم اصلی و قوانین تئوری های استقرائی است، عرصه ای که مفاهیم و قوانین یاد شده در نتیجه تعمیم، حاصل آمده اند و مواد و مصالح لازم برای تدوین تئوری های استقرائی را تشکیل می دهند.

۵۲

·     این عرصه پشت سر گذاشته شده را مدل ماقبل بدیهی (اکسیوماتیکی) تئوری می نامند.

ادامه دارد.