خود آموز خود اندیشی (۸۴۹)

شین میم شین

باب دوم

در احسان

حکایت بیست . یکم

(دکتر حسین رزمجو، «بوستان سعدی»، ص ۷۶)

ما به سوی آنچه دانش زمانه مان نموده، می رویم!

 

۱

بخور، مردم آزار را خون و مال

که از مرغ بد، کنده به، پر و بال

معنی تحت اللفظی:

خون و مال مردم آزار حلال است

به همان سان که کندن پر و بال مرغ بد روا ست.

  

سعدی

 در این بیت شعر،

 با توسعه و تعمیم دیالک تیک خیر و شر به شکل دیالک تیک مردمدوست و مردم آزار و  دیالک تیک مرغ خوب و مرغ بد، صراحت خاصی را وارد کلامش می سازد و خون و مال «مردم آزار» را حلال و «کندن پر و بال مرغ بد» را لازم می داند.

 

بازی با مفاهیم انتزاعی،

دردی از دردهای بیشمار توده مولد و زحمتکش را درمان نمی کند، ولی توجیه ظلم و ستم بی حد و حصری را در اختیار طبقات حاکم قرار می دهد.

سعدی و امثال او  

  تا زمانی می توانند دست به عوامفریبی بزنند که احکام خود را به صورتانتزاعی صادر می کنند.

 

به محض این که احکام آنها وارد دیالک تیک مجرد ـ مشخص می شوند، فریادشان به فلک می رود.

 

مفاهیم «مردم آزار» و «مرغ بد» باید تعریف شوند و به صورت مشخص مطرح گردند، تا منظور شاعر را مردم بدون تعبیر و تفسیر دلبخواهی دریابند.

 

«مردم آزار» انتزاعی و «مرغ بد» انتزاعی در عالم واقعی وجود ندارند.

 

آیا اشراف بنده دار، فئودال و دربار که از حاصل زحمت بنده ها، رعایا، غلامان، نوکرها و کلفتها و از غارت دار و ندار زحمتکشان شهری به زندگی انگلی خود ادامه می دهند، در قالب مفهوم «مردم آزار» و «مرغ بد» می گنجند و یا نه؟

آیا توده مولد می تواند خود را مخاطب سعدی قلمداد کند و به سلب قدرت اقتصادی و فرهنگی و سیاسی از آنان اقدام کند و یا اینکه سعدی اصلا توده مولد را مخاطب قرار نمی دهد و روی سخنش با خداوندان زر و زور است؟

سعدی و حافظ و امثال آنها نمی توانند،

حکم عام و کلی و انتزاعی «بخور، مردم آزار را خون و مال» صادر کنند و توده مولد را از آن مستثنی دارند.

آنها اما در واقع همین کار را می کنند.

روی سخن سعدی اینجا با اعضای طبقه حاکمه است.

شیخ اجل اکنون برای خداوندان روی زمین اذن تصاحب اموال زحمتکشان شهری، «گدایان توانگر» را صادر می کند.

منظور سعدی از «مردم آزار» و «مرغ بد» نمایندگان ثروتمند طبقه متوسط است.

شاه پیمبر صفت و رحمة العالمین از شیخ اجل اجازه می گیرد تا به مصادره اموال آنان بپردازد و سیاست مالیاتی خود را به آنها تحمیل کند.

سعدی یک سال بعد در گلستان این پدیده را با صراحت بیشتری مورد بحث قرار خواهد داد.

 

ادامه دارد.