خود آموز خود اندیشی (۸۱۲)

  

شین میم شین

باب دوم

در احسان

حکایت نوزدهم

بخش چهارم

(دکتر حسین رزمجو، «بوستان سعدی»، ص ۷۳)

ما به سوی آنچه دانش زمانه مان نموده، می رویم!

 

۱

ای حافظ، ار مراد میسر شدی مدام

جمشید نیز دور نماندی ز تخت خویش.

معنی تحت اللفظی:

اگر همه همیشه به آرزوی خود می رسیدند، جمشید از تخت خویش محروم نمی ماند.

 

حافظ

 در این بیت غزل،

به جای تحلیل علل واقعی دور ماندن جمشید از تخت خویش،

 از آن دلیلی برای توجیه ناکامی ها می سازد.

حافظ

ناکامی جمشید را مطلق و مقدر و اجتناب ناپذیر تلقی می کند و تا حد جبر (ضرورت) ارتقا می دهد،

آنسان که برای جمشید نقشی باقی نمی ماند.

 

۲

لطف خدا بیشتر از جرم ما ست

نکته سر بسته چه دانی، خموش!

معنی تحت اللفظی:

لطف خدا از جرم ما بیشتر است.

همه ما بخشیده می شویم

تو از اسرار الهی خبر نداری.

پس خفه شو.

 

حافظ

در این بیت غزل،

 ازمفهوم «لطف خدا» دو استفاده نظری و عملی می کند:

او

از سوئی

 «بیشتر بودن لطف خدا از جرم انسانها»

را

 برای توجیه رندی و گناهکاری و لاابالیگری به خدمت می گیرد

و

 از سوی دیگر  

 به بهانه آن،

به تبلیغ ندانمگرائی می پردازد،

حقیقت را «نکته سربسته» و دسترس ناپذیر جا می زند و سدی در مقابل روشنگری و انتقاد اجتماعی برپا می دارد.

 

ادامه دارد.