پروفسور دکتر گئورگ کلاوس
برگردان
شین میم شین
۲۰
· اصطلاح واحدی می تواند در یک تئوری، هم به مثابه اصطلاح متاتئوریکی و هم به مثابه اصطلاح متازبانی به کار رود.
۲۱
· به عنوان مثال، در جمله «اتیولوژی، آموزه علل بیماری ها است»، اصطلاح علت یک اصطلاح متازبانی است.
۲۲
· آن (علت) اما ـ همزمان ـ در اوبژکتزبان هر تئوری نیز که این اظهار نظر بدان مربوط می شود، به کار می رود.
۲۳
· وقتی ما می گوییم، که «علت های بیماری های سرطانی هنوز به طور کامل تحقیق نشده اند»، اینجا ما با یک جمله از اوبژکتتئوری سر و کار داریم، که در آن اصطلاح «علت» به مثابه اصطلاح اوبژکتزبانی به کار رفته است.
۲۴
· تئوری های علمی را می توان به دو دسته تقسیمبندی کرد:
الف
· تئوری های تجربی
ب
· تئوری های استقرائی.
۲۵
· ولی نمی توان میان آندو به طور قطعی مرزبندی کرد.
(استقراء عبارت است از استخراج منفرد و خاص از عام.
مثال:
باران می بارد.
اگر باران ببارد، سنگفرش خیس می شود.
پس سنگفرش خیس است.
ضد استقراء را قیاس و یا استنتاج می نامند.
قیاس و استنتاج عبارت از متد علمی ئی است که در آن از منفرد و خاص، عام نتیجه گرفته می شود.
مترجم)
۲۶
· نه تئوری های تجربی محض (ناب) وجود دارند و نه تئوری های استقرائی محض.
۲۷
· از سوئی تئوری هائی که تنها از قوانین تجربی تشکیل یافته اند و حاصل آزمایش و مشاهده اند و یا قوانین مربوط به تجارب حاصل از فعالیت اجتماعی و یا سیاسی که به طور علمی فرمولبندی شده اند، حاوی حداقلی از عناصر استقرائی اند و از سوی دیگر، حتی انتزاعی ترین تئوری های ریاضی ـ به طور تاریخی ـ به وسیله حلقات واسط با تجارب عملی گره خورده اند و نتیجه آنان محسوب می شوند.
۲۸
· مبدأ تئوری های تجربی را قوانین تجربی تشکیل می دهند، که در بالا مورد بحث قرار گرفتند.
۲۹
· آنها در آغاز با دست و دلبازی معینی بدون سختگیری و وسواس، سیستم بندی می شوند.
۳۰
· از این گونه مواد و مصالح آغازین به کمک تعمیم، قوانین پدید می آیند که برای توضیح حقایق به کار می روند و سرانجام در قالب فرمولبندی زبانی ریخته می شوند.
۳۱
· این قوانین عام را فرضیه هم می نامند.
۳۲
· اگر به کمک فرضیه، استنتاج قوانینی که تا کنون ناشناخته بوده اند، امکان پذیر شود و صحت آنها در پرتو مشاهده، آزمایش، بازسازی و غیره تأیید شود، آنگاه فرضیه، خود صحیح قلمداد می شود و به تئوری ـ به معنی فوق الذکر آن ـ مبدل می گردد.
۳۳
· اگر همه احکام قانونی حاصله به طریق بالا را در سیستم منظمی قرار دهیم، چنین سیستمی را می توان تئوری به معنی واقعی کلمه نامید.
۳۴
· از این رو بهتر آن است که در مقابل فرضیه، نه تئوری بلکه احکام قانونی قرار داده شوند.
۳۵
· تاریخ علوم نشان می دهد که تئوری های تجربی نمی توانند برای همیشه صحیح باشند.
۳۶
· هر تئوری تجربی فقط یک حقیقت نسبی است که دیر یا زود جای خود را به حقیقت نسبی برترخواهد داد.
۳۷
· البته این جایگزینی به معنی دور انداختن تئوری های سابق نیست.
۳۸
· حقایق مشاهده ای و تجربی جدید روی هم رفته به تنگتر شدن عرصه اعتبار تئوری قدیم منجر می شوند و تئوری قدیم در چارچوب تئوری فراگیرتر جدید، به عنوان حالتی خاص باقی می ماند.
۳۹
· مثلا مکانیک کلاسیک امروزه به عنوان حالتی خاص، در تئوری نسبیت خاص و همچنین در مکانیک کوانتومی باقی مانده است.
۴۰
· هندسه اقلیدسی نیز به همین سان در هندسه غیراقلیدسی باقی مانده است.
۴۱
· البته این ادعا در مورد همه علوم و همه تئوری های تجربی صادق نیست.
۴۲
· در برخی از عرصه های علم پزشکی و یا علوم اجتماعی، تئوری از سلسله ای از احکام تجربی کم و بیش منظم تشکیل می یابد و تنها گروه معینی از آنها را می توان در پرتو احکام قانونی عام توضیح داد.
۴۳
· در چنین مواردی اصلا نمی توان ادعا کرد که تئوری در مجموع، سیستمی از احکام قانونی است.
۴۴
· در سال های اخیر تئوری های استقرائی پیشرفت چشمگیری کرده اند.
۴۵
· علت این امر قبل از همه در پیشرفت تحقیق در مقدمات ریاضی و منطق ریاضی است.
۴۶
· تئوری های استقرائی ـ به طور کلی ـ عرصه دانشی را در مد نظر دارند که از نظر تاریخی پشت سر گذاشته اند.
الف
· عرصه ای که زادگاه مفاهیم اصلی و قوانین تئوری های استقرائی است.
ب
· عرصه ای که مفاهیم و قوانین یاد شده در نتیجه تعمیم، حاصل آمده اند و مواد و مصالح لازم برای تدوین تئوری های استقرائی را تشکیل می دهند.
۴۷
· این عرصه پشت سر گذاشته شده را مدل ماقبل بدیهی (اکسیوماتیکی) تئوری می نامند.
ادامه دارد.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر