تحلیلی
از شین میم شین
گویند:
«سنگ
لعل شود در مقام صبر»
آری
شود ولیک به خون جگر شود
·
معنی تحت اللفظی:
·
می گویند:
·
«در صورت صبر کردن، سنگ به لعل بدل می شود.»
·
آری سنگ در صورت صبر کردن به لعل
بدل می شود، ولی به
بهای خوردن خون جگر.
1
گویند:
«سنگ
لعل شود در مقام صبر»
آری
شود ولیک به خون جگر شود
·
خواجه در این بیت، با استفاده از مفهوم
«خون جگر» با تک تیری چندین نشان متفاوت می زند:
الف
·
این اولا می تواند بدان معنی باشد
که برای تبدیل سنگ به لعل به عمر نوح نبی نیاز است.
·
یعنی وقتی که سنگ لعل شود، تو چندان
پیر و خرد و خراب شده ای که چشمانت دیگر توان تمیز سنگ از لعل را ندارند.
ب
·
این ثانیا می تواند بدان معنی باشد
که سنگ تنها با خوردن خون جگر آدمی به لعل بدل می شود و نه به خودی خود.
2
گویند:
«سنگ
لعل شود در مقام صبر»
آری
شود ولیک به خون جگر شود
·
خواه منظور خواجه این باشد و یا آن
و یا هر دو، این بیت غزل او بیتی بسیار تأمل انگیز است.
·
ما برای کسب یقین در این زمینه، به
تحلیل هر دو مورد یاد شده خطر می کنیم:
الف
·
اگر منظور خواجه مورد اول باشد، می
توان گفت که این موضع فکری خواجه فی نفسه و بطور عینی آگاهی را در کنار خودپوئی می
نشاند:
·
یعنی نقش فعال سوبژکت انسانی را در
کنار نقش طبیعت می نشاند.
·
تبدیل سنگ به لعل در دیالک
تیک خودپوئی و آگاهی (طبیعت و انسان) صورت می گیرد.
·
این محتوای بیت، بی اعتنا به اینکه
خواجه بداند و یا نداند، بلحاظ نظری (تئوریکی) خیلی ارزشمند است.
ب
·
این موضع فکری خواجه اما ضمنا به
پسیمیسم (بدبینی تاریخی) و نهایتا به نیهلیسم (باور به پوچی چیزها و کرد و کارها)
مبتنی است:
·
خواجه در این صورت نهال امید
خواننده را به تبر ایدئولوژیکی فئودالی واپسین می بندد و او را از تلاش در جهت
تبدیل سنگ به لعل، نومید و مأیوس می سازد و دعوت به انفعال می کند.
·
خواجه در رابطه با تربیت فرزندان
نیز همین موضع فکری را کم و بیش نمایندگی می کند.
ت
·
اگر منظور خواجه مورد دوم باشد، می
توان گفت که این تخیل و تصور و تصویر استه تیکی ـ هنری خواجه فوق
العاده زیبا ست:
·
سنگ سیاه بد ریخت با نوشیدن خون
جگر آدمی تحول کیفی می یابد و جذاب و سرخ و زیبا می گردد.
·
در این مورد نیز می توان گفت که
محتوای این بیت خواجه پسیمیستی است و خواننده را از کرده خود ـ علیرغم کسب لعل از
سنگ ـ پشیمان می سازد.
3
گویند:
«سنگ
لعل شود در مقام صبر»
آری
شود ولیک به خون جگر شود
·
دلیل این پسیمیسم و نیهلیسم خواجه،
طبقاتی است.
·
اگوئیسم یکه تاز میدان فکری خواجه
است.
·
در تئوری اجتماعی خواجه، فرد و یا
من شخصی در کانون قضایا ایستاده است.
·
به همین دلیل همه چیزها و کرد و
کار ها با متراژ (معیار) «من» شخصی سنجیده می شوند و استنتاج پسیمیستی و نیهلیستی
به همین دلیل اجتناب ناپذیر است.
4
·
ما هنوز در آغاز تحلیل جهان بینی خواجه
ایم.
·
ولی رفته رفته این تصور در ذهن مان
شکل می گیرد که خواجه هنوز به اندازه کافی شناخته نشده است.
·
به عبارت دقیقتر خواجه در ذهن جامعه
بطرز وارونه منعکس شده است:
·
در عظمت خواجه تردیدی نیست.
·
این عظمت خواجه اما عظمتی منفی است
و نه مثبت.
·
از دو حالت قصه خالی نیست:
الف
·
یا خواجه فلاسفه بورژوائی واپسین (نیچه
و شرکاء) را در قرن 19 و 20 بشدت تحت تأثیر
قرار داده است
ب
·
و یا میان همه نمایندگان همه طبقات
اجتماعی واپسین بطور عینی وجوه مشترک ایدئولوژیکی ماهوی چشمگیری وجود دارد.
5
گویند:
«سنگ
لعل شود در مقام صبر»
·
این ضرب المثل برای تأکید بر ضرورت صبر و شکیب ساخته شده
است.
·
ضرب المثل تجربی رئالیستی تری هم
در این رابطه وجود دارد و آن عبارت است از اینکه «گر صبر کنی، ز غوره حلوا سازم.»
·
برای تهیه حلوا از غوره زمان
بمراتب کمتری لازم است تا برای تحول کیفی سنگ به لعل
6
·
تبدیل غوره به حلوا از گردنه دیالک تیک طبیعت و انسان می
گذرد:
·
غوره باید با گذشت زمان به انگور
بدل شود.
·
این روندی طبیعی است.
·
البته اگر انسان شرایط عینی (طبیعی)
لازم را فراهم آورد،
می تواند تحول کیفی غوره به انگور را بطرزی مصنوعی امکان پذیر سازد.
·
امروزه در باغات و گلخانه های
سربسته همین کار هم چه بسا صورت می گیرد.
·
در غیر اینصورت باید صبر کرد تا
طبیعت با حوصله تمام و به سلیقه خویش کار خود را بکند.
7
·
پس از تبدیل غوره به انگور، سوبژکت انسانی وارد عمل می
شود و گذار کیفی از شیره انگور به دوشاب را و سپس تولید حلوا را به عهده می گیرد.
·
در روند تبدیل غوره به حلوا در هر
صورت طبیعت و انسان دست در دست با هم می روند.
·
این به معنی دیالک تیک خودپوئی و آگاهی
به معنی وسیع کلمه است.
8
·
در تبدیل سنگ به لعل اما طبیعت صبور به تنهائی در کار
است و چه بسا با گذشت میلیون ها سال سنگی به لعلی بدل می شود.
·
این گذار مستلزم تحولات اتمی و ساختاری
ـ ترکیبی در درون سنگ است.
·
با توسعه علوم طبیعی می توان این روند
را نیز بطرزی آگاهانه در مدت کوتاهی عملی ساخت و عملی هم می سازند.
·
در آزمایشگاه های علوم طبیعی می
توان با فراهم آوردن شرایط عینی لازم به تولید لعل پرداخت.
ادامه دارد.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر