ولفگانگ ایش هورنبرگردان شین میم شین
• زیربنا و روبنا مفاهیم ماتریالیسم تاریخی اند که با پاسخ ماتریالیستی به مسئله اساسی فلسفه در رابطه با حیات اجتماعی و در آموزش ماتریالیستی ـ تاریخی جامعه و در آموزش فرماسیون اجتماعی ـ اقتصادی از اهمیت بسیار مهمی برخوردارند.
• جامعه در هر مرحله توسعه خویش از مجموعه ای از مناسبات اجتماعی میان انسان ها تشکیل می یابد.
I
انواع مناسبات اجتماعی
• مناسبات اجتماعی را می توان بدو دسته تقسیم بندی کرد:
• مناسبات اجتماعی مادی.
• مناسبات اجتماعی ایدئولوژیکی.
1
مناسبات اجتماعی مادی
• مناسبات اجتماعی مادی پایه، اساس و زیربنای واقعی هر جامعه ای را تشکیل می دهند.
2
مناسبات اجتماعی ایدئولوژیکی
• مناسبات اجتماعی ایدئولوژیکی روبنای هر جامعه را تشکیل می دهند که بر این زیربنا استوار شده است.
• زیربنای هر جامعه از ساختار اقتصادی، مجموعه مناسبات اقتصادی مادی، سیستم مناسبات تولیدی و طبقاتی مربوطه آن جامعه تشکیل می یابد و با سطح معینی از توسعه نیروهای مولده مادی انطباق دارد.
• روبنا عبارت است از سیستم نظرات سیاسی، قضائی، اخلاقی، جهان بینانه منطبق با این زیربنا و مؤسسات سیاسی، قضائی و غیره (دولت، احزاب سیاسی، سازمان های اجتماعی، تأسیسات فرهنگی، آموزشی ـ پرورشی و غیره) منطبق با این زیربنا.
• درهر فرماسیون اجتماعی، زیربنای موجود روبنای منطبق با خود را بوجود می آورد که بنوبه خود بر زیربنا تأثیر بازگشتی اعمال می کند.
• نباید فراموش کرد که هم زیربنا و هم روبنا در کردوکار عملی انسان ها تشکیل می یابند.
• درکردوکار عملی انسان ها روابط میان زیربنا و روبنا تحقق می یابند.
• چون هر سیستم مناسبات تولیدی مادی انسان ها در عین حال از عضویت اجتماعی انسان ها در طبقات آشتی پذیر و یا آشتی ناپذیر حکایت می کند.
• این روابط طبقاتی در روبنای ایدئولوژیکی جامعه و در مؤسسات اجتماعی بازتاب می یابند و در آنجا بصورت جدال ایدئولوژی های مختلف و بصورت رو در روئی و یا همکاری مؤسسات سیاسی و غیره گوناگون مؤثر واقع می شوند.
• معارف مکسوبه در روند تحولات انقلابی ضرور فرماسیون های اجتماعی از اهمیت بسزائی برخوردارند.
• مارکس می نویسد :
• «با تحول بنیان اقتصادی، کل روبنای غول آسای جامعه به کندی و یا به تندی تحول می یابد.
• در برخورد به این تحولات باید همواره میان تحولات مادی (که بکمک علوم طبیعی در شرایط تولیدی اقتصادی دقیقا قابل بررسی اند) و فرم های قضائی، سیاسی، مذهبی، هنری، فلسفی و خلاصه ایدئولوژیکی (که در آنها انسان ها به این کونفلیکت پی می برند و وارد نبرد می شوند) فرق گذاشت.
• همانطور که ما چند و چون هر فرد را بندرت بر اساس افکار او مورد قضاوت قرار می دهیم، به همانسان نیز بندرت می توان چنین دوران تحولی را بنا بر شعور آن دوران مورد قضاوت قرار داد.
• بلکه برعکس، شعور باید بر مبنای تضادهای زندگی مادی، برمبنای کونفلیکت موجود میان نیروهای مولده اجتماعی و مناسبات تولیدی توضیح داده شود.»
• (کونفلیکت به فرم بروز عینی و ذهنی تضاد دیالک تیکی خاص اطلاق می شود. مترجم)
• مفاهیم زیربنا و روبنا انتزاعاتی اند.
• این مفاهیم روابط و روندهای بنیادی را عمده می کنند، روابط و روندهائی را که در حیات اجتماعی واقعی در تنوع بی پایان و گوناگونی از اعمال فردی و جمعی، چالش ها، کشمکش ها و تضادها تحقق می یابند.
• این مفاهیم روابط و روندهای بنیادی را در پیوند ساختاری و فونکسیونی ئی مطرح می سازند که بلحاظ نظری (تئوریکی) سهل الفهم تر و همزمان، عملی ترند.
• این مفاهیم مبانی نظری و متدی اصولی لازم را برای حل مسائل علمی مشخص در تئوری و پراتیک فراهم می آورند، ولی به سبب انتزاعی بودن خود، همانند مدل های ریاضی بندرت می توانند راه حل عملی ارائه دهند و لذا باید بطور مشخص بر شرایط مشخص انطباق داده شود.
II
پیش شرط های لازم برای تعیین هر نظام اجتماعی
• جایگاه تاریخی و خصلت هر نظام اجتماعی تنها زمانی می تواند شناخته شود، که نکات زیر در نظر گرفته شوند:
1
زیربنای اقتصادی
• اولا زیربنای اقتصادی آن در رابطه با نیروهای مولده جامعه مورد تحلیل قرار گیرد و توضیح داده شود.
2
ایده ها و مؤسسات
• ثانیا ایده ها و مؤسسات این نظام اجتماعی بمثابه سیستم تاریخی معین درک شوند.
3
روبنا
• ثالثا این سیستم بمثابه روبنای ساختار اقتصادی و طبقاتی در نظر گرفته شود و در پرتو آن، زیربنای اقتصادی موجود توضیح داده شود.
• اهمیت خاص مفاهیم «زیربنا» و «روبنا» در این است که آنها ابزارهای نظری برای درک خصلت سیستمی جامعه محسوب می شوند و لذا برای حل و فصل مسائل علمی که در تحولات عملی ـ انقلابی جامعه و در توسعه برنامه ریزی شده فرماسیون اجتماعی سوسیالیستی مطرح می شوند، اهمیت عظیمی دارند.
• اهمیت نظری و متدی آموزش زیربنا و روبنا ـ قبل از همه ـ در پیش بینی توسعه مبتنی بر برنامه سوسیالیسم، بمثابه سیستم اجتماعی فراگیر و در تنظیم پیوندهای سیستمی جامعه سوسیالیستی خود را آشکار می سازد.
• مثلا اگر وظیفه کسی درک توسعه فرهنگ هنری و تحول پیش بینانه آن باشد، باید با توجه به مفاهیم «زیربنا» و «روبنا» دریابد که در وهله اول، نه از گرایشات و مسائل مربوط به توسعه درونی فرهنگ هنری (سبک و امثالهم)، بلکه از توسعه ضرور روبنای منطبق با زیربنای اقتصادی سوسیالیستی آغاز بکار کرد.
• زیرا فرهنگ هنری بنا بر محتوای سیاسی ـ ایدئولوژیکی اش و بنا بر آماجگذاری سیاسی ـ ایدئولوژیکی اش، بمثابه زیرسیستم کل سیستم اجتماعی سوسیالیستی پدید می آید که بر پایه سیستم اقتصادی تشکیل شده است.
• مسائل جزئی مربوط به توسعه فرهنگ هنری باید در رابطه با این پیوند سیستمی اجتماعی، یعنی در پرتو مفاهیم «زیربنا» و «روبنا» درک شوند، تابع آنها باشند و در آنها گنجانده شوند.
پایان
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر