خود آموز خود اندیشی (۱۰۶۰)

 

شین میم شین

بوستان

باب سوم

در عشق و مستی و شور

حکایت اول

بخش دوم

(دکتر حسین رزمجو، «بوستان سعدی»، ص ۸۲ ـ ۸۳)

ما به سوی آنچه دانش زمانه مان نموده، می رویم

 

۱

برو ای زاهد خودبین، که ز چشم من و تو

راز این پرده نهان است و نهان خواهد بود

معنی تحت اللفظی:

زاهدان افراد خودبینی اند

و نمی دانند که راز پشت این پرده برای این و آن فاش نخواهد شد.

 

حافظ در این بیت غزل،

دیالک تیک عابد و عالم فوق الذکر سعدی را به شکل دوئالیسم زاهد و رند بسط و تعمیم می دهد و عابد (زاهد) را به پیروی از سعدی خودبین قلمداد می کند و تحقیر می کند.

سعدی خودخواه قلمداد کرده بود.

گفت:

«آن (عابد) گلیم خویش به در می برد ز موج

وین (عالم) سعی می کند که بگیرد غریق را.»

 

حافظ ضمن تحقیر زاهد، تئوری شناخت ارتجاعی خود را (آگنوستیسیم ویا ندانمگرایی را) به خورد خواننده بدبخت می دهد.

 

تئوری شناخت حافظ

ارتجاعی تر از تئوری شناخت سعدی است.

سعدی

بسان ایمانوئل کانت، ظاهر چیزها را قابل شناخت می داند.

(فنومنالیسم)

حافظ اما ظاهر و ذات را غیرقابل نشاخت می داند و فرقی بین جماد و نبات و جانور و بشرقائل نمی شود.

 

در تئوری شناخت تنها مرجعی که قادر به نشاخت چیزهای اسرارآمیز هستی است، عالم الغیب است و بس.

 

ادامه دارد.