خود آموز خود اندیشی (۱۰۶۶)

 

شین میم شین

بوستان

باب سوم

در عشق و مستی و شور

حکایت اول

بخش دوم

(دکتر حسین رزمجو، «بوستان سعدی»، ص ۸۲ ـ ۸۳)

ما به سوی آنچه دانش زمانه مان نموده، می رویم

 

حافظ

ز خانقاه به میخانه می رود حافظ

مگر ز مستی زهد و ریا به هوش آمد.

 

 معنی تحت اللفظی:

اگر کسی از مستی زهد و ریا به هوش آید، به میخانه می رود.

 

برای کشف محتوای نظری (تئوریکی) این بیت سرشته  به طعنه و طنز غزل خواجه

 باید دیالک تیکی را پیدا کرد که در این بیت غزل

به صورت دوئالیسمی تحریف شده است.

 

کسب و کار حافظ همیشه همین است:

تحریف دیالک تیک ها به دوئالیسم ها.

 

حافظ در این بیت غزل،

دیالک تیک خانقاه و میخانه را به شکل دوئالیسم بیهوشی و هشیاری بسط و تعمیم می دهد:

اهل عرفان

در این بیت غزل به مثابه جماعتی متظاهر به تقوا و مزور و ریاکار تصور و تصویر می شوند

و

اهل میخانه از میفروش تا ساقی و مغبچه و میخواره

به مثابه جماعتی رو راست و صادق و شفاف.

 

قضیه واقعا هم از این قرار است.

 

طنز نیرومند این بیت غزل خواجه در این است که مستی به رو راستی منجر می شود و تزویر و تظاهر و ریا را بر باد می دهد.

جو و فضای خانقاه اما افراد را مست از غرور و رنگ و نیرنگ و ریا می سازد.

 

ادامه دارد.