خود آموز خود اندیشی (۱۰۶۵)

 

شین میم شین

بوستان

باب سوم

در عشق و مستی و شور

حکایت اول

بخش دوم

(دکتر حسین رزمجو، «بوستان سعدی»، ص ۸۲ ـ ۸۳)

ما به سوی آنچه دانش زمانه مان نموده، می رویم

حریفان خلوتسرای الست

به یک جرعه تا نفخه صور مست

معنی تحت اللفظی:

عشاق حق

در روز الست، جرعه ای از شراب عشق حق سرکشیده اند و تا روز قیامت مست شده اند.

  

 مفاهیم ایراسیونالیستی (مفاهیم مبتنی بر خرد ستیزی) «الست» و «ازل» 

را 

حافظ نیز به وفور به کار می برد.

حافظ همه مفاهیم و اندیشه های خرافی خود را از سعدی به ارث برده است.

الست و ازل ظاهرا به معنی آغاز آغازها تفسیر می شوند.

برای ماده (وجود) نمی توان آغاز و انجامی تعیین کرد.

 

ماده (وجود) نه خلق شدنی است و نه نابود شدنی.

 

عرفای حقیقی به نظر سعدی «حریفان خلوتسرای الست» هستند و « به یک جرعه» که در الست نوشیده اند، «تا نفخه صور مست» اند.

 

حافظ همین طبقه بندی سعدی را تماما از آن خود می کند.

 

او هم ضمن ستایش از عرفان افیونی، به لجن پراکنی علیه عرفان انقلابی می پردازد و تهمتی نیست که بدان نسبت ندهد:

 

حافظ

صوفی نهاد دام و سر حقه باز کرد

بنیاد مکر با فلک حقه باز کرد.

 

معنی تحت اللفظی:

اهل تصوف و طریقت و عرفان،

مشتی دام گستر و حقه بازند.

فلک حقه باز را حتی فریب می دهند. 

 

حافظ در این بیت غزل، عارف انقلابی را مکار می نامد، ولی برای مکرش فایده و هوده ای قائل نیست.

چون حقه زدن بر فلک حقه باز محال است.

 

ادامه دارد.