خود آموز خود اندیشی (۱۱۱۰)

     

شین میم شین

بوستان

باب سوم

در عشق و مستی و شور

حکایت سوم

(دکتر حسین رزمجو، «بوستان سعدی»، ص ۸۴ ـ ۸۵)

ما به سوی آنچه دانش زمانه مان نموده، می رویم

 

طلبکار باید صبور و حمول

که نشنیده ام کیمیاگر ملول

 

چه زرها به خاک سیه در کنند

که باشد که روزی مسی زر کنند

معنی تحت اللفظی:

طلبکار باید بسان کیمیاگر (شیمیست)

اهل صبر و تحمل باشد و نه اهل عجله و اندوه.

کیمیاگر

یک عالمه طلا بر باد می دهد تا بلکه روزی مس را طلا کند.

 

سعدی ضمنا ـ کما فی السابق ـ به مقایسه گدا و کیمیاگردست می زند.

مقایسه دو چیز بی ربط به هم خدعه و نیرنگ منطقی سعدی است، برای استخراج نتایج دلخواه خویش.

کیمیاگر، شیمیدان قرون وسطی است که شب و روز به آزمایش شیمیائی فلزات و غیرفلزات می پردازد.

عالم شیمی را نمی توان با گدائی انگل، بی شخصیت و سگ صفت مقایسه کرد.

سماجت و صبر کیمیاگر از خصلت کار تحقیقی او نشأت می گیرد و ربطی به سماجت گدا ندارد.

سماجت کیمیاگر علت علمی و عملی دارد.

او باید شرایط آزمایش خود را تغییر دهد، تا واکنشهای شیمیائی موجود را مورد مقایسه قرار دهد و مناسب ترین آنها را تعیین کند.

سماجت گدا به معنی تخریب مداوم شخصیت خویش است.

او برای گرفتن پشیزی و یا لقمه نانی از خود می کاهد، خود را حقیرتر و ذلیلتر می سازد.

کیمیاگر سودای وسعت بخشیدن به علم خود را در سر دارد و کامیابی و ناکامی اش در آزمایش به غنای تجربه علمی او منجر می شود.

برای او حتی نتیجه منفی آزمایش بیهوده نیست.

کیمیاگر بر خلاف گدا، تنها سودائی که بر سر ندارد، منافع حقیر شخصی است.

کیمیاگر

جستجوگری سرسخت است،

 انسانی مولد و زحمتکش است،

ولی گدا موجود انگل و مصرف کننده ای بیش نیست.

 

سعدی و بعدها حافظ

مبلغ گدائی اند.

قهرمانان سعدی نه انسانهای مولد، بلکه جماعتی انگل اند.

اما خواننده بی اختیار خواهد پرسید،

 که گدائی چه ربطی به عشق و شور و مستی دارد و این حکایت در این باب بوستان از چه رو ست؟

پاسخ این سؤال وقتی داده خواهد شد، که عشق از نظر سعدی تعریف شود.

عشق

در قاموس  سعدی و حافظ و امثالهم،

 عشق به معنی واقعی کلمه نیست.

رابطه ای یک طرفه است.

به رابطه نوکر نسبت به ارباب می ماند و لذا نوعی گدائی است، تا عشق.

عشق در قاموس سعدی و حافظ،

 نفرت انگیز و تهوع آور است، تا شکوهمند و نیروبخش.

 

ادامه دارد.