سیری در گلستان سعدی (172)

 سعدی شیرازی 

 ( ۵۶۸ - ۶۷۱ هجری شمسی)

حکایت چهاردهم

(گلستان باب اول، ص  34 ـ 38) 

تحلیلی از شین میم شین  

  

اندر امید به  ز هرچه امید

که فرج را ست، همچو صبر کلید،

·        نیما در این بیت، مقوله ی دیر آشنای صبر را از نو تعریف می کند:

·        در قاموس نیما، صبر به مثابه کلید گشایش درهای بسته تلقی می شود.

·        این صبر نیما صبر بنده داری ـ فئودالی مبتنی بر انفعال و تسلیم و تحمل نیست.

·        صبر نیما، بی کمترین تردید صبری مبتنی بر مقاومت و مبارزه است.

·        صبر نیما به معنی پیگیری، امیدمندی و تسلیم ناپذیری در مقاومت و مبارزه انقلابی است.

1

اندر امید به  ز هرچه امید

که فرج را ست، همچو صبر کلید،

·        می توان گفت که نیما دیالک تیک وسیله و آماج را به شکل دیالک تیک کلید و قفل و یا صبر و فرج بسط و تعمیم می دهد.

·        این تعریف نیما از مقوله صبر، تعریف مطلقا نوینی است.

·        بی دلیل نیست که صبر نیما در پیوند با بهترین امید مطرح می شود.

·        یعنی صبر واهی و توخالی و انتظار ساده لوحانه واره نیست.

·        صبری مبتنی بر امید قانونمند، واقعی، علمی و انقلابی است.

2

اندر امید به  ز هرچه امید

که فرج را ست، همچو صبر کلید،

·         مفاهیم و مقولات فلسفی، مهر طبقاتی بر پیشانی خویش دارند:

الف

·        صبر سعدی و حافظ، صبر بنده داری ـ فئودالی است.

·        صبر مبتنی بر انفعال و انتظار و تماشا ست.

·        صبر مبتنی بر خرافه است.  

·        چیزی از جنس مسکنات و مخدرات است.

ب

·        صبر سعدی و حافظ، افیون توده است.

·        ایده ئولوژی اشرافیت بنده دار و فئودال به مدد مقوله صبر، به توده امید واهی و توخالی می دهد و به تحمل وضع تحمل ناپذیر موجود فرامی خواند.

·        طبقه حاکمه بنده دار و فئودال با تئوری صبر، استثمار و ستم برهنه و عریان را توجیه تئوریکی می کند.

ت

·        صبر نیما اما صبر بورژوائی آغازین و پرولتری است.

·        صبر ضد فئودالی ـ ضد روحانی است.

·        صبر نیما مملو از مواد منفجره برای انفجار وضع تحمل ناپذیر موجود است.

·        صبر مبتنی بر امید و مقاومت و مبارزه است.

3

به رضائی نه هر که آن داند

و اهرمن را فرشته گرداند،

·        معنی تحت اللفظی:

·        دلم از رضایت پر بود.

·        اما نه از «رضایتی» که همه از آن خبر دارند.

·        نه از «رضایتی» که سبب جا زدن اهرمن به عنوان فرشته می شود.

3

·        تصورش حتی دشوار است، ولی واقعیت دارد:

·        نیما مقولات بنده داری و فئودالی را یکی پس از دیگر بازتعریف انقلابی و علمی می کند و عملا نفی می کند:

·        مقوله اول، صبر بود و اکنون نوبت به مقوله دوم رسیده  که رضایت است.

·        نیما بر ضد ایده ئولوژی نظامات بنده داری و فئودالی، یعنی بر ضد فلسفه سعدی و حافظ،  آگاهانه سنگر کنده، موضع گرفته و پرچم افراشته است.

·        چرا و به چه دلیل ما به این نتیجه می رسیم؟  

4

·        به این دلیل مبرهن و روشن که رضایت، مرکزی ترین مقوله در فلسفه ارتجاعی و ایراسیونالیستی خواجه شیراز است.

·        ما در فرصتی دیگر مقوله ارتجاعی تسلیم و تحمل و رضا را در فلسفه حافظ مستقلا مورد بررسی قرار خواهیم داد.

·        اکنون فقط به ذکر غزلی از خواجه قناعت می ورزیم تا از درایت بینشی نیما پرده برداریم:

بیا که قصر امل (آرزو)  سخت سست بنیاد است

بیار باده که بنیاد عمر بر باد است

غلام همت آنم که زیر چرخ کبود

ز هر چه رنگ تعلق پذیرد،  آزاد است

چه گویمت که به میخانه دوش مست و خراب

سروش عالم غیبم چه مژده‌ها داده است

که ای بلندنظر شاهباز سدره نشین

نشیمن تو نه این کنج محنت آباد است

تو را ز کنگره عرش می ‌زنند، صفیر

ندانمت که در این دامگه چه افتاده است

نصیحتی کنمت یاد گیر و در عمل آر

که این حدیث ز پیر طریقت ام یاد است:

«غم جهان مخور و پند من، مبر از یاد

که این لطیفه ی عشقم ز رهروی یاد است

رضا به داده بده وز جبین گره بگشای

که بر من و تو در اختیار نگشاده است

مجو درستی عهد از جهان سست نهاد

که این عجوز، عروس هزارداماد است

نشان عهد و وفا نیست در تبسم گل

بنال بلبل بی دل که جای فریاد است»

حسد چه می‌ بری، ای سست نظم بر حافظ

قبول خاطر و لطف سخن خداداد است.

پایان

ادامه دارد.