سیری در جهان بینی عبید زاکانی (24)

خواجه نظام‌الدین عبیدالله زاکانی معروف به عبید زاکانی

(701 ـ     772 هجری قمری) 

رساله دلگشا

اهمیت گیوه

 درويشي ـ گيوه در پا ـ نماز خواند.

دزدي طمع در گيوه او بست.

گفت:

« با گيوه نماز درست نباشد. »

درويش دريافت و گفت:

« اگر نماز نباشد، گيوه باشد.»

پایان

تحلیل از یدالله سلطان پور

عنوان حکایت 

اهمیت گیوه    

·        منظور عبید از اهمیت گیوه چیست؟

·        به عبارت دیگر، گیوه مهمتر از چیست؟

·        برای پاسخ به این پرسش باید به درک محتوای این قصه عبید نایل آییم.

حکم اول

درويشي ـ گيوه در پا ـ نماز خواند.

·        شخصیت اصلی حکایت عبید درویش است.

·        درویش ضمنا به معنی تهیدست است.

·        درویش بر خلاف معمول، بدون عذر موجه از قبیل بیماری و سفر و غیره، گیوه در پا نماز می خواند.

·        درویش بینوا بیشک برای عبادت غیر عادی خود دلیلی و برای اثبات صحت کار خود استدلالی منطقی دارد.

حکم دوم

دزدي طمع در گيوه او بست.

·        عبید بلافاصله دلیل عبادت غیر عادی درویش را بر زبان می راند، بی آنکه بر زبان راند.

·        خواننده و شنونده حکایت عبید، اکنون دلیل عبادت غیر عادی درویش را در می یابند:

·        حضور دزد در خانه خدا، حتی.

·        عبید ضمنا ـ بی سخنی حتی ـ از سطح نازل توسعه نیروهای مولده در جامعه خویش پرده برمی دارد.

·        آن سان که خیلی ها حتی به گیوه مندرس و مستعمل همنوع خویش به چشم طمع می نگرند.

·        دزدی یکی از پیامدهای سطح نازل توسعه نیروهای مولده است.

·        میان دزدی و سطح توسعه نیروهای مولده، دیالک تیک غریبی برقرار است:

الف

·        سطح نازل توسعه نیروهای مولده از سوئی به بیکاری و علافی توده ای جامعه منجر می شود.

·        اگر تولید نباشد، کجا باید کار کرد.

ب

·        علافی و بیکاری توده ای در اثر سطح نازل توسعه نیروهای مولده به کمبود و حتی قحط نعمات مادی در جامعه منجر می شود.

ت

·        تنها راهی که در این شرایط نکبت بار برای رفع نیازمندی ها باقی می ماند، دزدی از یکدیگر است.

پ

·        دزدی اما نه راه حل این معضل اجتماعی، بلکه درست برعکس، خود معضلی اجتماعی است.

ث

·        دزدی به تخریب روند تولید و در نتیجه به تنزل سطح توسعه نیروهای مولده منجر می شود.

1

·        باغبان به عنوان مثال یک سال آزگار جان می کند تا درختانش به بار بنشینند.

·        دزد درست به هنگام میوه چینی شبانه دست بکار می شود و حاصل زحمت یکساله باعبان را به غارت می برد.

2

·        دزد اما فقط حاصل کار یک ساله باغبان را به غارت نمی برد، بلکه سرمایه لازم برای استمرار تولید را و حتی سرمایه لازم برای سیر کردن شکم خود باغبان و خانواده او را به غارت می برد و به عبارت دیگر، امید باغبان را تارمار می سازد.

3

به همین دلیل است که ما از دیالک تیک دزدی و  نیروهای مولده سخن می گوییم.

·        دزدی بسان جنگ، منفی ترین و مخرب ترین طریق برای تخریب نیروهای مولده هر جامعه است.

·        دزدی هم نتیجه ضعف نیروهای مولده است و هم به تضعیف نیروهای مولده کمک می کند.

·        و لذا می توان از دیالک تیک دزدی و نیروهای مولده سخن گفت.

 حکم سوم

دزد  گفت:

« با گيوه نماز درست نباشد. »

·        دزد برای رسیدن به هدف خویش دست به نهی از منکر می زند و درویش را از عبادت غیرعادی منع می کند.

حکم چهارم

درويش دريافت و گفت:

« اگر نماز نباشد، گيوه باشد.»

·        درویش اما مجربتر و با هوش تر از آن است که دزد می پندارد.

·        پاسخ درویش هم ردیه ای قطعی بر نهی از منکر دزد است و هم توضیح ماتریالیستی ـ تاریخی پدیده های اجتماعی است:

·        نماز با گیوه ممکن است که به درست بودن نماز لطمه زند.

·        نماز با گیوه اما به حفظ گیوه لطمه نمی زند.

·        این بدان معنی است که حوایج مادی بر حوایج معنوی تقدم دارند:

·        گیوه بر نماز تقدم دارد.

·        نماز را می توان قضا کرد، ولی گیوه از دست رفته را نمی توان بدست آورد.

·        درک ماتریالیستی تاریخ همین است.

·        شیوه مادی زیست تعیین کننده شیوه معنوی زیست است.

·        قبل از عبادت و حضور در مجلس وعظ باید نیازهای اولیه زیست از قبیل خوراک و پوشاک و مسکن و بهداشت رفع شوند.

·        انسان گرسنه و برهنه و بی سرپناه و بیمار ایمان ندارد.

·        گیوه مهمتر از نماز است.

پایان