خود آموز خود اندیشی (۱۱۷۰)

 

شین میم شین

بوستان

باب سوم

در عشق و مستی و شور

حکایت هشتم

(دکتر حسین رزمجو، «بوستان سعدی»، ص  ۸۷ ـ ۸۸)

ما به سوی آنچه دانش زمانه مان نموده، می رویم

 

 

دیوان حافظ و سعدی جولانگاه وارونه سازی های رنگارنگ است:

 

حافظ  

بیا به میکده و چهره ارغوانی کن

مرو به صومعه، کآنجا سیاهکارانند.

صومعه  جای تجمع بدکاران است و میکده محل آمد و شد نیکوکاران.

 

خواجه در این بیت غزل هم دیالک تیک خیر و شر را به شکل دوئالیسم میکده و صومعه بسط و تعمیم می دهد و ضمنا وارونه می سازد.

عرق خورها نیکوکار جا می زند و پرهیزگاران را بدکار.

 

مبین حقیر گدایان عشق را، کاین قوم

شهان بی کمر و خسروان بی کله اند.

معنی تخت اللفظی:

گدایان عشق

همان پادشاهانند.

پادشاهانی که تاج و کمر بند ندارند.

 

خواجه در این بیت غزل

 دیالک تیک توده و طبقه حاکمه

را

به شکل دوئالیسم گدا و شاه بسط و تعمیم می دهد و وارونه می سازد:

گدایان را به مقام سلاطین ارتقا می دهد.

گدایانی که نه دنبال پشیزی، بلکه دنبال عشق اند.

خواجه با این ترفند، هم به ترحیف عشق مباردت می ورزد و هم به توجیه گدایی.

 

ادامه دارد.