درنگی در شعری از شاملو و تأملی بر «تحلیل» حریفه ای بر آن (۲)

درنگی 

از 

میم حجری

شعرِ «شبانه ۲۹»

شاملو

 

 به فریادی خراشنده
بر بامِ ظلمتِ بیمار
کودکی
تکبیر می‌گوید
گرسنه روسبی‌ئی
می‌گرید
آلوده‌ دامنی
از پیروزیِ برده‌گانِ دلیر
سخن می‌گوید.

 

معنی تحت اللفظی:

کودکی بر بام ظلمت بیمار، به فریادی گوشخراش، تکبیر می گوید.

روسبی گرسنه ای می گرید.

فاسدی به بردگان دلیر، وعده پیروزی می دهد.

 

ما این بند از شعر شاملو را نخست تجزیه و سپس تحلیل می کنیم:

 

۱

 به فریادی خراشنده
بر بامِ ظلمتِ بیمار
کودکی
تکبیر می‌گوید

 

تکبیر گفتن به معنی الله اکبر گفتن است.

 

منظور شاعر،

 احتمالا، نه تکبیر، بلکه اذان است که با تکبیر (تکرار چهارباره الله اکبیر) شروع می شود.

چون کسی برای الله اکبر گفتن، به پشت بام نمی رود.

پس از پیروزی عنگلاب اسلامی

الله اکبر

 زمانی گفته می شود 

که عنتری شعار ضد عقلی شود و یا لاشخوری به قصابی آشخوری خطر کند و شق القمر کند و یا شهیدی بر خاک افتد و یا از زیر خروارها خاک بیرون کشیده شود.

 

اگر با محتوای اذان آشنا شویم،  

منظور شاعر را از تماتیزاسیون تکبیر (موضوعیت بخشیدن به تکبیر) در می یابیم.

 

4 مرتبه	اَللّهُ اَکبَرْ	خداوند بزرگتر از آن است که او را وصف کنند.
2 مرتبه	اَشْهَدُ اَنْ لا اِلَهَ إِلاَّ اللّهْ	شهادت می دهم که خدایی سزاوار پرستش نیست به جز خدایی که یگانه است.
2 مرتبه	اَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدً رَسُولُ اللّهِ	شهادت مى دهم كه حضرت محمّد بن عبداللّه (صلى الله عليه و آله) پيامبر و فرستاده خداوند است.
2 مرتبه	اَشْهَدُ أَنَّ عَلِیاً وَلِیُ اللّهِ	شهادت مى دهم كه حضرت على (عليه السلام) امير مؤمنان و ولىّ خدا است.
2 مرتبه	حَیَّ عَلَی الصَّلاةِ	بشتاب برای نماز
2 مرتبه	حَیَّ عَلَی الْفَلاحِ	بشتاب برای رستگاری
2 مرتبه	حَیَّ عَلی خَیرِ الْعَمَلِ	بشتاب برای بهترین کارها
2 مرتبه	اَللّهُ اَکبَرْ	خداوند بزرگتر از آن است که او را وصف کنند.
2 مرتبه	لا اِلَهَ إِلاَّ اللّهُ

 

محتوا و فونکسیون آغازین و سنتی  اذان 

را 

 آگاه سازی

 تشکیل می دهد.

   در قرآن کریم نیز به همین معنی به کار رفته است.

 

انتقاد شاعر هم از این رو ست:

آگاهاندن خلایق به عهده کودک ناقص العقلی نهاده شده است.

محتوای آگاهی  هم در حد محتوای اذان است:

 

الله 

بزرگتر از آن است که بتوان تصور و توصیف کرد.

الله

سزاوار پرستش و بندگی است.

حضرت محمد هم رسول او ست.

حضرت علی هم ولی او ست.

پس

پیش به سوی اقامه نماز 

پیش به سوی رستگاری

پیش به سوی بهترین اعمال خیر

 

محل و محیط این «روشنگری» کودکانه عهد بوقی

 را 

بام ظلمت بیمار

تشکیل می دهد.

 

ظلمت 

به ویژه در شعر نو به معنی ارتجاع است.

 ارتجاعی که بیمار است و در حال نزع به سر می برد.

صدای مؤذن خردسال هم گوشخراش است.

 

بدین طریق

دیالک تیک فرم و محتوای مربوطه 

به شکل دیالک تیک روشنگری آزارنده در محیط و محلی ارتجاعی

بسط و تعمیم داده می شود.

 

ادامه دارد.