خرد ـ انسان ـ تاریخ (۱۵)

 

پروفسور دکتر مانفرد بور

پروفسور دکتر گرهارد بارچ

بررسی تاریخ توسعه ی فلسفه کلاسیک بورژوائی

بخش دوم

سر آغاز تفکر کلاسیک بورژوائی

در

 فلسفه نیکولاس کوزانوس

ادامه

قسمت چهارم

۱

·      کوزانوس از این موضع، تصورات کوسمولوژیکی (کیهان شناسی) خود را توسعه می دهد و بر کیهان شناسی اسکولاستیکی غلبه می کند و تا درجه معینی به پیشاهنگ کیهان شناسی کوپرنیک مبدل می شود.

۲

·        کوزانوس می نویسد:

·      « جهان فاقد حاشیه (محیط) است.

·      اگر جهان مرکز و حاشیه می داشت، در آن صورت می بایستی آغاز و پایان در خود داشته باشد.

·      جهان در آن صورت می بایستی نسبت به چیز دیگری محدود گردد.

·      در آن صورت می بایستی علاوه بر جهان، جهان دیگری و مکانی وجود داشته باشد.

·      بدین طریق، زمین نیز نمی تواند مرکز جهان باشد و نمی تواند بدون انواع مختلف حرکت و جنبش باشد.   

·      برای اینکه حرکت و جنبش بایدی زمین، بدان معنی است که حرکت و جنبش بی نهایت کمتر آن امکان ناپذیر است.

·      به همان سان که زمین نمی تواند مرکز جهان باشد، به همان سان هم حاشیه و یا محیط دیگری برای جهان نمی تواند وجود داشته باشد.

·      اگرچه زمین، در رابطه با آسمان، به مثابه مرکز و آسمان، به مثابه حاشیه (محیط) بنظر می رسد. 

·      در آسمان، قطب ساکن و ثابتی وجود ندارد.

·      هر جزئی از آسمان باید به تنهایی در حرکت و جنبش باشد و ستارگان در رابطه با مدارهای دایره وار خود به طرز نایکسان (متفاوت) حرکت می کنند.»

·      (ایضا، همانجا، ص ۶۲ ـ ۶۳)

۳

·      کوزانوس به این نتیجه خارق العاده در زمانه خود می رسد که «زمین در حرکت و جنبش است» و «هیئت کروی دارد.»

·      (ایضا، همانجا، ص ۶۲ ـ ۶۳)

۴

·      کوزانوس زمین را مرکز کاینات نمی داند.

·      بلکه فقط به عنوان ستاره ای در میان ستارگان دیگر می داند که بسان آنها در مدار دایره وارش حرکت می کند.

·      (وقوف به اینکه مدار حرکت زمین بیضوی است، بعدها صورت می گیرد.)

۵

·      اصل  قرون وسطایی حرکت زمین بر مدار دایره وار از اصول کوسمولوژیکی پتولموس یونان آنتیک بوده است، که زمین را مرکز کاینات می پنداشت.

۶

·      کوزانوس این اصل کوسمولوژیکی را در هم می کوبد و  گمان ورزانه به همان جهانتصویر خورشیدمرکزی می رسد که بعدها کوپرنیک خواهد رسید.

۷

·      کوزانوس در پیوند با تصورات کوسمولوژیکی اش، تئوری ضد اسکولاستیکی ئی در رابطه با رابطه خدا و جهان توسعه می دهد.

۸

·      اونتولوژی (وجود شناسی) اسکولاستیکی، بویژه تومیستی، در آنالوژی (قیاس) با سیستم سلسله مراتبی حاکم در جامعه ی فئودالی، بر آن بوده که میان پایانمند و بی پایان (جهان و خدا)، مراحل واسط (پل های پیوند، روحانیت فئودالی با هیرارشی خاص خود) متعددی وجود دارد.

۹

·      کوزانوس در مقابل این نظریه اسکولاستیکی و تومیستی، این تز را عرضه می دارد که میان همه چیزهای پایانمند و بی پایان، فاصله یکسانی وجود دارد.

۱۰

·      در انسانتصویر اسکولاستیکی، انسان موجود دردمند ذلیلی بوده است.

۱۱

·      کوزانوس با این تز خود درکی از انسان عرضه می دارد که در آن، انسان میکروکاینات محسوب می شود.

۱۲

·      بدین طریق، در مقابل محسوب داشتن انسان به مثابه موجود درمند ذلیل، درک نوینی از انسان به مثابه میکروکاینات قرار داده می شود.

۱۳

·      انسان در قاموس کوزانوس، نه پاسیو (منفعل) است و نه، دردمند و ذلیل.

·      بلکه اکتیو (فعال آگاه) است.

·      مولد و خلاق است.

·      کوشا ست.

·      مؤثر است.

۱۴

·      انسان با این استعدادها و لیاقت هایش در عالی ترین نیروی الهی، یعنی در نیروی خلاقیت سهیم می گردد.

۱۵

·      کوزانوس می نویسد:

·      «انسان، خدا ست.

·      انسان، اما مطلق نیست.

·      برای اینکه انسان است.

·      بنابرین، انسان، خدایی بشری است.

·      انسان به انحای بشری، خدا ست.

·      در بشریت، همه چیز بشری است.

·      به همان سان که در کیهان (کاینات) همه چیز به طرز کیهانی شکوفا می شود.

·      جهان در اینجا به مثابه جهان بشری وجود دارد.

·      برای خلاقیت مبتنی بر کردوکار بشری، حد و مرز دیگری جز خود بشریت وجود ندارد.»

·      (ایضا، همانجا ص ۱۳۷ ـ ۱۳۸)

·      چه سخنان فخرانگیزی در نیمه اول قرن ۱۵ بر زبان متفکری جاری می شوند.

ادامه دارد.