سیری در گلستان سعدی (179)

 سعدی شیرازی 

 ( ۵۶۸ - ۶۷۱ هجری شمسی)

حکایت چهاردهم

(گلستان باب اول، ص  34 ـ 38) 

تحلیلی از شین میم شین  

1

فی الجمله به انواع عقوبت گرفتار آمدم، تا در این هفته که مژده سلامت حجاج برسید،

 از بند گرانم خلاص کرد و ملک موروثم خاص.»

·         معنی تحت اللفظی:

·        خلاصه، دچار عذاب الیم گشتم.

·        تا اینکه مژده تندرستی حجاج رسید و سلطان از زندان و غل و زنجیر سنگین آزادم کرد و ملکم را پس داد.

·         

·        سیر و سرگذشت رفیق سعدی که به توصیه اش در دربار به منشیگری استخدام شده بود، از همین قرار است.

2

گفتم:

«آن نوبت، اشارت من قبولت نیامد، که گفتم:

«عمل پادشاهان، چون سفر دریا ست، خطرناک و سودمند:

یا گنج بر گیری یا در طلسم  بمیری.»

·        معنی تحت اللفظی:

·        گفتم اشاره مرا نپذیرفتی که گفتم:

·        «کار در دربار به سفر در دریا شباهت دارد:

·        خطرناک است و سودمند.

·        یا گنج به نصیب می بری و یا مرگ.»

3

«عمل پادشاهان، چون سفر دریا ست، خطرناک و سودمند:

یا گنج بر گیری یا در طلسم  بمیری.»

·        سعدی در این جمله برای توضیح آخر و عاقیبت اشتغال در دربار، سفر دریا را مثال می زند که دیالک تیکی از خطر و سود است.

·        بعد برای روشن تر کردن مسئله دیالک تیک خطر و سود را به شکل دیالک تیک گنج و مرگ بسط و تعمیم می دهد.

·        این به معنی ریسک آمیزی اشتغال در دربار است. 

·        به نوعی قمار شبیه است:

·        با برد و یا باخت.

·        شق ثالثی که متصور است، این است که نه ببری و نه ببازی.

·        این  به معنی اتلاف عمر خواهد بود:

·        چیزی شبیه کار سیزیف:

·        کار بی آجر و مزد که انجام و عدم انجامش یکی است.

4

·        در این حکایت سعدی ضمنا تحلیل رئالیستی از دوستی در جامعه طبقاتی به عمل می آید.

·        جامعه طبقاتی انسان را از هومانیسم تهی می کند و به چیزی، به وسیله ای، به کالائی، به چیزی با ارزش مصرف خاصی مبدل می سازد.

·        جامعه طبقاتی با قوانین آهنینش فرق میان انسان و اشیاء را از بین می برد.

·        انسان جامعه طبقاتی دیگر انسان به معنی واقعی کلمه نیست، انسان واره ای است، بی شخصیت و بی هویت.

·        روابط انسان ها نیز در چنین جامعه ای به روابط میان اشیاء شباهت دارند.

·        اشیائی انسان واره که ارزش های مصرفی خود را با یکدیگر مبادله می کنند.

·        «روز بیچارگی و درویشی درد دل پیش دوست می آرند» و فردا فراموشش می کنند و چاهی بر سر راهش می کنند، به خاک سیاه می نشانند و از بدبختی اش احساس خوشبختی می کنند و چه بسا بدیختی خود را در بدبختی همنوع خود از خاطر می برند. 

ادامه دارد.