جهان بینی محمد زهری در آئینه آن و این (167)

محمد زهری

( ۱۳۰۵ ـ ۱۳۷۳)

تحلیلی از
ربابه نون

 رو به رو

(آذر ماه 1333) 

·        عنوان این شعر، «رو به رو» است.

·        ولی چرا و به چه دلیل؟

1

هر چه خواهی،

از نگاهم،

می چکد،

گر زبانم،

بستهٔ آواز گشت،

رازِ دل

- در سینه ام –

محبوس ماند،

چشم من شد قصّه گوی سرگذشت.

·        معنی تحت اللفظی:

·        اگر زبانم بند آمده و قادر به سخن گفتن نیست و راز دل در سینه ام محبوس مانده، در عوض، چشم من تبیین سیر و سرگذشت را به عهده گرفته است.

·        این شعر یکی از اشعار عاشقانه ی محمد زهری است که یک سال پس از پیروزی کودتای 28 مرداد سروده شده است.

·        زبان شاعر بسته است و راز دل شاعر در سینه ها محبوس گشته است.

·        ارگانیسم اما سیستمی دینامیک و مولتی فونکسیونال است.

·        اگر عضوی عاجز از انجام فونکسیون محوله باشد، بلافاصله عضو دیگری موظف به انجام حتی المقدور فونکسیون آن می گردد.

·        به همین دلیل، در این بند شعر، فونکسیون زبان را ارگان دیگری به عهده گرفته است.

·        چشم به عهده گرفته است.

·        باز هم بهتر از هیچ است.

2

هر چه خواهی،

از نگاهم،

می چکد،

گر زبانم،

بستهٔ آواز گشت،

رازِ دل

- در سینه ام –

محبوس ماند،

چشم من شد قصّه گوی سرگذشت.

·        اشکال کار این است که هر عضو و ارگانی در طول تاریخ تکاملی موجودات، تخصص انجام فونکسیون معینی را کسب کرده و اگر ارگانیسم از سر ناگزیری فونکسیون عضوی را به عضو دیگر تحمیل کند، این فونکسیون در بهترین حالت به طرز دست و پا شکسته ای انجام می گیرد.

·        با پا هم می توان نوشت، ولی این نوشتن به اندازه بخور و نمیر خواهد بود و نه بیشتر.

·        یکی از دلایل توسعه فرم تبیینی شعر در کشور ما هم همین است.

·        وقتی فلسفه ممنوع شود، جامعه به عنوان ارگانیسم، فونکسیون فلسفه را به عهده مثلا شعر و فرم های هنری مجاز و مبهم و مستور دیگر می سپارد.

·        هنر اما همانقدر می تواند جای فلسفه را بگیرد که پا، جای دست را و یا چشم جای زبان را می تواند بگیرد.

·        شاعر پیامد این بسته گشتن زبان و جانشینی آن با چشم را در بند بعدی شعر بلافاصله تبیین می دارد:

3

من به شوقِ شمعِ بالین،

سوختم.

حسرتا،

همصحبتی، یارم نبود.

بس سخن ها بود،

لیکن شرم عشق،

از دهان بی زبانم می ربود.

·        معنی تحت اللفظی:

·        من در حسرت همدمی می سوختم.

·        ولی علیرغم آن، یاری در دسترس نبود.

·        اگرچه سخن بسیار بود، ولی شرم عشق اجازه تبیین نمی داد.

·        در این بند شعر، دیالک تیک سوبژکت ـ وسیله ـ اوبژکت به شکل دیالک تیک صاحب سخن ـ زبان ـ مستمع و یا به شکل دیالک تیک شاعر ـ بی زبانی ـ بی همزبانی بسط و تعمیم می یابد.

·        شاعر در منگنه دیالک تیکی منفی خاصی گرفتار افتاده است:

·        زبان شاعر را شرم عشق از کار انداخته است.

·        در نتیجه عاجز از برقراری پیوند با همنوع است.

·        چون زبان وسیله وصل سوبژکت به اوبژکت است.

·        زبان پل پیوند صاحب سخن و مستمع است.

·        به همین دلیل، با حذف وسیله، پیوند سوبژکت با اوبژکت قطع می شود.

·        با حذف زبان، تبر بر پیوند صاحب سخن و مستمع و یا همزبان فرود می آید.

·        در نتیجه، شاعر در حسرت مستمع می سوزد و حتی اگر مستمعی در دسترس او باشد، به دلیل بی زبانی قادر به پیدا کردن همزبانی نیست.

ادامه دارد.