سیری در جهان بینی عمر خیام (39)

عمر خیام

(427 ـ 510) (1048 ـ 1131)

تحلیلی از شین میم شین

تحلیل رباعی پنجاهم  

هر ذره که در خاک زمینی بوده است

پیش از من و تو تاج و نگینی بوده است

گرد از رخ نازنین ـ به آزرم ـ فشان

کان هم رخ خوب نازنینی بوده است

·        معنی تحت اللفظی بیت:

·        هر ذره خاک، قبل از من و تو، تاج و نگینی بوده است.

·        گرد و غبار از روی خوش اندام، مهربانانه پاک کن.

·        برای اینکه آن هم روزی، روی خوب خوش اندامی بوده است.

1

هر ذره که در خاک زمینی بوده است

پیش از من و تو تاج و نگینی بوده است

·        ذرات خاک بزعم خیام، روزی اجزای متشکله تاج و نگینی بوده اند.

·        خیام در این بیت، دیالک تیک آنالیز و سنتز را به شکل دیالک تیک تجزیه و ترکیب و نهایتا به شکل دیالک تیک ذره و تاج و نگین بسط و تعمیم می دهد.

·        بزعم خیام همه چیز موقتی و گذرا ست.

·        زوال بر پیشانی هر چیز نوشته شده است.

2

·        این قانون لایزال هستی است.

·        این به معنی تغییر مدام چیزها ست.

·        این به معنی خصلت تاریخی چیزها ست.

·        این به معنی روند لاینقطع «شدن» است.

2

هر ذره که در خاک زمینی بوده است

پیش از من و تو تاج و نگینی بوده است

·        اشکال اسلوبی بینش خیام اما این است که او دیالک تیک عینی هستی را تخریب می کند.

·        یعنی عملا دیالک تیک آنالیز و سنتز را به شکل دیالک تیک همه چیز و هیچ در می آورد:

·        بدین طریق در کل هستی همه چیز در تجریه و تلاشی جلوه گر می شود.

·        خیام عملا و عمدا فراموش می کند که ترکیبی (سنتزی) هم در کار است:

·        اجزاء دوباره با یکدیگر در فرم و ساختاری دیگر ترکیب می شوند و چیزهای جدیدی تشکیل می یابند.

·        وقتی از تخریب دیالک تیک عینی بوسیله خیام و امثال او سخن می رود، منظور همین یکسونگری عمدی و عملی آنها ست.

·        این به معنی زیر پا نهادن عمدی و عملی خرد اندیشنده است.

·        این به معنی نوعی از خردستیزی (ایراسیونالیسم) است.

3

گرد از رخ نازنین ـ به آزرم ـ فشان

کان هم رخ خوب نازنینی بوده است

·        خیام در این بیت نیز دیالک تیک آنالیز و سنتز  (تجزیه و ترکیب) را به شکل دیالک تیک گرد و رخ بسط و تعمیم می دهد.

·        ولی فراموش می کند که با تجزیه رخ نازنین ها، با تبدیل رخ نازنین ها به گرد و غبار، با اتمیزه (اتم واره) گشتن انسان ها و چیزها، نسل آنها برنمی افتد، بلکه برعکس توسعه و تکامل می یابد.

·        چه بسا حتی ترکیب بعدی بمراتب موزون تر، متقارن تر و زیباتر از قبلی می گردد.

·        اگر جز این می بود، اکنون دیگر نه از تاک، نشانی به جا بود و نه از تاکنشان.

·        نه از رخ غبار گرفته نازنین نشانی بود و نه از خود نازنین.

پایان