سیری در شعری از خسرو باقرپور (3)

  

«گردش» اثری از مارک شاگال
    Der Spaziergang- Marc Chagall

خسرو باقرپور

خواب و بیداری

(۴ تیر ۱٣۹۲)  

سرچشمه:

اخبار روز

http://www.akhbar-rooz.com

·       خوابی و

·       نشئه ی دیداری 

·       بیداری و

·       آونگِ داری

·       آری

·       زار می کُشدم این وَهم

·       بیزار می شوم ز بیداری.

·       آه، ای رمیده ی پا برجا،

·       عجب حکایتی داری!

پایان

·       ما قبل از قضاوت راجع به کل این شعر کوتاه به بررسی جزء به جزء آن می پردازیم:

خوابی و

نشئه ی دیداری

·       معنی تحت اللفظی:

·       خفتنی و سرشار گشتنی از نشئه دیداری در  روند رؤیائی.

·       حریفی پس از خواند این شعر گفت:

·       «اگر برداشت من درست باشد، می توانم به شاعر از صمیم دل غبطه بخورم.

·       چون من به ندرت از خوابی، نشئه ی دیداری به نصیب می برم.  

·       حاصل خواب های من عمدتا کابوس است و یا چه بسا چیزهائی تهوع آورتر و بدتر از کابوس.

·       قاعده  برای من، عمدتا کابوس است و استثناء، رؤیا ست.

·       رؤیا به همان اندازه استثناء است که کیمیا.»

بیداری و

آونگِ داری

·       معنی تحت اللفظی:

·       بیدار گشتنی از خوابی و تجربه آویخته شدن بر داری.

·       حریف گفت:

·       «روند و روال زندگی من در این مورد به طرزی کاملا دیگر است و احتمالا برای شاعر رشک انگیزتر.

·       عالم بیداری برای من، بمراتب تحمل پذیرتر و خوشایندتر از عالم خواب است.»

·       اما چرا و به چه دلیل؟

1

·       اولا به این دلیل که بنی بشر در عالم بیداری توان بیشتری برای فرار از کابوس زندگی دارد تا در عالم خواب.

2

·       ثانیا به این دلیل، که بنی بشر در عالم بیداری از اختیار (آزادی) بیشتری برخوردار است تا در عالم خواب.

·       چرا که عالم خواب، عرصه یکه تازی جبر (ضرورت) کور است و آدمی چه بسا حتی توان رفتن ندارد، چه برسد به در رفتن.

3

·       ثالثا به این دلیل که بنی بشر می تواند در عالم بیداری ـ بر خلاف عالم خواب ـ بر ضد کابوس عینی زندگی به مقاومت و گاهی حتی به مبارزه برخیزد.

·       مقاومت و مبارزه بر ضد کابوس ـ به قول ژان لافیت در اثر خود تحت عنوان «آنها که زنده اند»، مبارزه حتی در زندان ـ خود به معنی آزادی است و آزادی در تحلیل نهائی، رئالیزاسیون (واقعیت یابی) ایدئال و رؤیا ست.

آری

زار می کُشدم این وَهم

بیزار می شوم ز بیداری.

·       معنی تحت اللفظی:

·       این تصور مرا به زانو در می آورد و به انزجار از بیداری سوق می دهد.

آه، ای رمیده ی پا برجا،

عجب حکایتی داری!

·       معنی تحت اللفظی:

·       آه، ای رؤیای گریزان، حکایت حیرت انگیزی داری.

·       اگر حریف مقایسه ی خود با شاعر را پیگیری کند، به نتیجه مطلقا دیگری می رسد.

·       حریف نه به بیزاری از بیداری، بلکه به بیزاری از خواب می رسد.

·       هم و غم همیشگی حریف نه حسرت خواب و تشنه وارگی به نشئه دیدار، بلکه اجتناب از خواب و کابوس و آرزوی دلکش (سایه) حریف، بیداری سرشار از زندگی، شادابی و شادی است.

·       اما چرا و به چه دلیل اینهمه تفاوت و حتی تضاد بین شاعر و حریف؟

·       برای پاسخ به این پرسش باید دیالک تیکی را پیدا کرد که شاعر در این شعر بسط و تعمیم می دهد.

1

خوابی و

نشئه ی دیداری

بیداری و

آونگِ داری

·       شاعر در این بند آغازین شعر، دیالک تیک ایدئال و رئال را به شکل دیالک تیک نشئه ی دیدار و آونگ دار بسط و تعمیم می دهند و نتیجتا در حسرت ایدئال (نشئه ی دیدار) و در نفرت از رئال (آونگ دار) بسر می برند و سرانجام به بیزاری از بیداری و قاعدتا به انزجار از زندگی می رسند.

2

·       تفاوت طبقاتی و یا احیانا بینشی (نظری) شاعر با حریف در تعیین قطب تعیین کننده در دیالک تیک ایدئال و رئال است.

·       شاعر دیالک تیک ایدئال و رئال را وارونه و پا در هوا می سازد.

·       یعنی نقش تعیین کننده را از آن ایدئال (اوتوپی و رؤیا، نشئه دیدار) می دانند و در حسرت ایدئال (نشئه دیدار) آه می کشند و در نفرت از بیداری و زندگی می میرند.

3

·       حریف اما برعکس شاعر، نقش تعیین کننده را در دیالک تیک ایدئال و رئال از آن رئال می داند و به همین دلیل، با رئال در می آویزد و ایدئال خود را به رئال دیکته می کند.

·       راز عشق شورانگیز حریف به بیداری و زندگی همین است:

·       به قول ویکتور هوگو، «زنده آنان اند که می رزمند!»

·       زنده آنان اند که آزاد اند!

·       یعنی ایدئال علمی، انقلابی و قانونمند خود را به رئال دیکته می کنند و رئال کله شق سرسخت را کم و بیش به رقصیدن به ساز ایدئال قانونمند وامی دارند.

·       اختیار (آزادی) شناخت جبر (ضرورت) است و شناخت کلید تحول جبر (ضرورت)!

پایان