فرهنگ مفاهیم فلسفی (الف) استنتاج قیاسی (آنالوژیسم، استدلال قیاسی و یا اثبات قیاسی) (مقایسه) (۱)

 

 پروفسور دکتر گئورک کلاوس

برگردان

شین میم شین

۱

·      روش استنتاج منطقی روشی است که از تشابه و یا انطباق خواص، روابط، ساختارها و یا فونکسیون های دو و یا چند پدیده، تشابه و انطباق خواص، روابط، ساختارها و یا فونکسیون های دیگر آنها نتیجه گرفته می شود.

 

۲

·      دو نوع اصلی استنتاج قیاسی به شرح زیرند:

 

الف

·       قیاس ساختاری

ب

·      قیاس کارکردی (فونکسیونی)  

 

۳

·      استنتاج قیاسی را ارسطو نیز می شناخت.

 

۴

·      استنتاج قیاسی در تعالیم منطقی اسکولاستیک، به سبب نیازهای تئولوژیکی (فقهی) ـ قبل از همه ـ برای اثبات وجود خدا بر مبنای قیاس وجود اهمیت خاصی کسب کرد.

 

۵

فرانسیس بیکن

(۱۵۶۱ ـ ۱۶۲۶)

فیلسوف و دولتمرد انگلیسی

مؤسس امپیریسم (تجربه گرایی)

 

·      گام های اولیه در جهت وارد کردن استنتاج قیاسی در متدئولوژی عمومی علوم طبیعی توسط فرانسیس بیکن و در فرم رشدیافته تر توسط جان استوارت میل برداشته شد.

 

۶

جان استوارت میل

(۱۸۰۶ ـ ۱۸۷۳)

 فیلسوف و اقتصاد دان و از متفکران قرن نوزدهم

 

·      استنتاج قیاسی یکی از فرم های مهم استنتاج تقلیلی محسوب می شود و به مثابه  وسیله شناخت مهمی برای تدوین فرضیه های علمی بشمار می رود.

 

۷

·      مثال مربوط به تاریخ علوم در این زمینه عبارت است از طرح اولین مدل اتمی در آغاز قرن بیستم.

 

۸

·      بر مبنای این نظر، الکترون ها (که بار منفی دارند) در مدارهای دایره ای و یا لوزی شکل، دور هسته اتمی (که حاوی بار مثبت است) در حرکت اند.

 

۹

·      در این فرضیه، هر اتم به مثابه  منظومه شمسی ـ در مقیاس کوچک ـ تلقی می شود.  

 

۱۰

·      این نظر مبتنی بود بر استنتاج قیاسی از این مسئله که قانون کولمب (که حاکی از نیروی حاصل از برخورد دو بار الکتریکی مخالف بر یکدیگر بود) به لحاظ ساختاری با قانون جاذبه نیوتون (که از آن قانون کپلر راجع به مدارهای سیارات نتیجه گرفته می شد)، انطباق دارد.

 

۱۱

·      این گونه استنتاجات قیاسی به لحاظ علمی خیلی سودمند بوده اند و معارف جزئی مهمی را امکان پذیر ساخته اند، تا اینکه بالاخره کشف کوانتی بودن انرژی و شناخت مدارهای اتمی، تفاوت ماهوی میان منظومه شمسی و ساختارهای اتمی را روشن کرد.    

 

۱۲

·      این مثال از سوی دیگر عیب استنتاج قیاسی را نمایان می سازد:

·      استنتاج قیاسی، استنتاج مبتنی بر احتمالات است.

 

۱۳

·      برای استنتاج قیاسی می تواند دو وضع و حالت زیر پیش آید:

 

الف

ایزومورفی

(همگونی)

 

۱

·      در حالت اول قیاس به ایزومورفی عبور می کند.

 

·      (ایزومورفی در علوم منفرد به معنی داشتن ساختار یکسان است.

·      معنی فلسفی آن را مستقلا توضیح خواهیم داد. مترجم)

 

۲

·      قیاس که در آغاز به اجزاء نظر دارد.

·      یعنی از تشابه و انطباق تعدادی از خواص، ساختارها و غیره نتیجه گرفته می شود.

·      با تنظیم عناصر متناسب به خطه کل وارد می شود و از تشابه و یا انطباق کلیت ها (ایزومورفیسم) سخن می گوید.

 

ب

بطلان استنتاج قیاسی (مقایسه)

 

۱

·      در حالت دوم، در جوار کلیه تشابهات  و یا انطباق های پدیده هائی که مورد مقایسه قرار می گیرند، میان آنها تفاوتی ماهوی کشف و اثبات می شود.

 

۲

·      در اینگونه حالات، استنتاجات قیاسی، خطا از آب در می آیند و اعتبار خود را از دست می دهند.

 

ادامه دارد.