ویرایش و درنگ
از
یدالله سلطان پور
تئوری امپریالیسم و تغییرات آن در قرن بیست و یکم
(بخش نخست)
منبع:
نوید نو
درآمد
در زمانی نه چندان دور،
واژه ی امپریالیسم،
از جمله واژگان پربسامد در ادبیات چپِ جهان و میهن ما بود.
پس از فروریزی اتحاد جماهیر شوروی و اردوگاه سوسیالیستی،
این مفهوم، موضع گیری و تحلیل های سیاسی درباره ی آن،
نه فقط در نزد نیروهای موسوم به ملی، حتی در بین برخی مدعیان چپ،
اندک اندک به محاق رفت.
در نزد بعضی از چپ نمایان ،
کار به جایی رسیده است
که
اکنون
نه تنها مبارزه ی ضدامپریالیستی محلی از اعراب ندارد،
بلکه در نمونه های متعددی شاهد حمایت های این نوع «چپ» از مداخله های امپریالیستی بوده و هستیم.
علیرغم کثرت استفاده از این واژه - امپریالیسم - به نظر می رسد
که
در
بین نیروهای چپِ جهان و به تَبَع آن ایران،
توافق کاملی بر روی مفهوم این پدیده و مصادیق آن وجود ندارد.
فقدان درک مشترک از مسئله امپریالیسم،
موجب شده
تا شاهد تحلیل ها و مواضع گوناگون و بعضا متضاد، درباره ی این پدیده، ویژگی ها، مصادیق و اهمیت آن، در نزد جریانات مختلف چپ باشیم.
به همین علت تلاش می کنیم تا در حد حوصله ی این نوشتار به شرح چیستی امپریالیسم بپردازیم
و
با ذکر نمونه هایی از تحلیل های ارائه شده در پیرامون امپریالیسم،
برخی از خطاهای نظری در این باره را نشان بدهیم.
امپریالیسم چیست؟
در سال ۱۹۱۶ ولادمیر ایلیچ لنین،
به
نگارش رساله ای پیرامون سرمایه داریِ متاخر
اقدام نمود.
این کتاب کوچک که حاصل بررسی های دقیق لنین درباره ی سرمایه داری دوران ما ست،
تاثیری عمیق بر نگرش نیروهای مترقیِ جهان به مناسبات سرمایه داری در شکل جدید آن
داشته است.
اگرچه واژ ه ی امپریالیسم پیش از لنین نیز توسط برخی از لیبرال ها و دموکرات های آمریکایی، نظیر مارک تواین، که مخالف مداخلات آمریکا در کوبا و فیلیپین بودند
به
کار برده شده بود
اما،
این کلمه در مفهوم متاخر خود،
برای بار اول توسط اقتصاددان انگلیسی، جان اتکینسون هابسون در کتابی به همین نام،
به کار گرفته شد
و
لنین نیز به تاثیر کتابِ امپریالیسم وی و نیز آثار دیگرانی همچون هیلفردینگ، بر تحلیل خویش اذعان کرده است.
( لنین، ۱۳۸۴ : ۱۹ )
اما امروزه این واژه به درستی با نام لنین پیوند خورده است.
ارزش کار لنین در این زمینه
تنها به کاربست منطق دیالکتیکی برای تحلیل و شناخت امپریالیسم محدود نمی شود
بلکه اهمیت اصلی و تمایز اساسی کار لنین در مقایسه با دیگران،
رویکرد انقلابی و پراتیک اوست.
وی برخلاف آکادمیسین های بورژوازی و «پروفسور»های انترناسیونال دوم،
بررسی و تحلیل این پدیده را در راه حل مسائل مبرم و عملی جنبش کمونیستی و پیشبرد انقلاب اجتماعی
به کار می گیرد
(لنین، ۱۳۸۴: ۱۷)
و
تحلیلی درخشان و مشخص از شرایط مشخص
به دست می دهد.
لنین
با تاکید بر پایه ی اقتصادی مسئله و پس از بررسی جامعِ سرمایه داری در کشورهایی نظیر آلمان، انگلستان، آمریکا، ژاپن و ... ،
ویژگی های این مرحله از سرمایه داری
را
به شرح زیر برمی شمارد:
۱
تمرکز تولید و سرمایه و ایجاد انحصارات
۲
ادغام سرمایه ی مالی با سرمایه صنعتی و پدید آمدن الیگارشی مالی
۳
اهمیت روزافزون صدور سرمایه در کنار صدور کالا
۴
پیدایش اتحادیه های انحصاری بین المللی سرمایه داران
۵
پایان تقسیم ارضی جهان بین سرمایه داران
اگرچه لنین
این پنج ویژگی بارز امپریالیسم
را
از
تحلیل شرایط و داده های اقتصادی
استخراج کرد
اما آن میزان تیزبینی و هوشمندی داشت
که
از بررسی سایر وجوه این پدیده غفلت نورزد
و
به همین سطح از تحلیل اکتفا نورزد.
وی
علاوه بر خصلت های اقتصادی،
جایگاه تاریخی امپریالیسم
را
به
عنوان مرحله ای از سرمایه داری
و
نه
فُرماسیونی متفاوت و یا بسته ای از سیاست های اقتصادی،
تشخیص می دهد.
لنین
واقعیات ملموس و مسلم اقتصادی
را
از
زبانِ خودِ اقتصاددانان هوادار سرمایه داری،
نقل می کند
(لنین، ۱۳۸۴: ۱۱۲)
اما در همین سطح از تحلیل و بررسی داده ها متوقف نمی شود.
او با درک منطق دیالکتیک و کاربست قانونِ تغییر کمیت به کیفیت،
چگونگی دگردیسی سرمایه داری قدیم به مرحله ی امپریالیسم
را
تبیین می کند
(لنین، ۱۳۸۴: ۱۱۳)
و
تعّینِ سیاسی این مرحله از سرمایه داری
را
از
شرایط و ریشه های اقتصادی آن
استنتاج می کند.
این دیدگاهِ اصولی،
وی را قادر می سازد
تا برخلاف بسیاری از تحلیل گران معاصرش و حتی بسیار پیش تر و دقیق تر از بسیاری از مفسران امروزی،
درکِ جامع و پیوسته ای از این پدیده و تعّین ها و مصادیقش داشته باشد.
ادامه دارد.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر