جهان و جهان بینی فریدون مشیری (5)

فریدون مشیری (1305 ـ 1379) 

شین میم شین

پیشکش به میمیا 

 

بگو به آنکه دل از بار غم گران دارد   

·        دو چهره است که همواره این جهان دارد:

·        یکی عیان و دگر چهره در نهان دارد.

·        یکی همیشه به پیش نگاه ما پیدا ست

·        که با تولد و مرگ

·        که با طلوع و غروب

·        که با بهار بهشت آفرین، خزان دارد.

·        یکی، همیشه نهان است، اگر چه در همه جا

·        به هر چه در نگری، با تو داستان دارد!

·        نه با تولد و مرگ

·        نه با طلوع و غروب

·        نه با بهار و خزان

·        و هر چه هست در او، عمر جاودان دارد!

·        تو را به چهره ی پنهان این جهان راه است

·        نه از فراز سپهر،

·        نه از دریچه ی ماه،

·        نه با کمان و کمند،

·        نه با درفش و سپاه،

·        همه وجودت از آن بی نشان، نشان دارد.

·        جهان چو گشت به یک چهره جلوه گر ز نخست

·        نگاه چاره گر چهره آفرین با تو ست

·        نگاه توست که رنگ دگر دهد به جهان

·        اگر که دل بسپاری به «مهر ورزیدن»

·        اگر که خو نکند دیده ات به «بد دیدن»

·        امید تو ست که در خارزار، کوه، کویر

·        اگر بخواهد، صد باغ ارغوان دارد.

·        دلت به نور محبت، اگر بود روشن

·        تو را همیشه چو گل، تازه و جوان دارد

·        بر آستان هنر، گر سری فرود آری

·        چراغ نام تو هم جاودانه جان دارد.

·        نه آسمان، نه ستاره، نه کهکشان، نه زمان

·        تو چهره ساز جهانی، تو چهره ساز جهان!

·        هر آنچه می طلبی از وجود خویش بخواه.

·        چگونه با تو بگوید، مگر زبان دارد؟

تحلیل شعر

بگو به آنکه دل از بار غم گران دارد!

·        این شعر فریدون مشیری نیز بسان دیگر اشعار او از زیبائی فرمال (صوری) خاصی سرشار است و از مکرر خواندن آن نمی توان سیر شد.

·        شاعر در این شعر پیامی و یا رهنمودی برای کسانی دارد که دلی سنگین از غم و اندوه دارند.

·        این شعر اما در عین حال، آئینه جهان بینی شاعر است و بسته به پایگاه طبقایت شاعر می تواند خواننده را سوی رستگاری رهنمون شود و یا به منجلاب گمراهی و ذلت سوق دهد.

·        درست به همین دلیل است که ما زحمت تحلیل دیالک تیکی آن را به خود می دهیم:

دو چهره است که همواره این جهان دارد:

یکی عیان و دگر چهره در نهان دارد.

·        معنی تحت اللفظی بیت:

·        این جهان همواره حاوی دو چهره است.

·        یکی از این دو چهره آشکار و عیان و دیگری نهان است.

·        برای درک منظور شاعر باید دیالک تیکی را کشف کنیم که خود را به این بیت تحمیل کرده است.

·        از مفهوم «چهره» می توان دیالک تیک مستور در این بیت را ردیابی و کشف نمود:

·        دیالک تیک نمود و بود را

·        دیالک تیک پدیده و ماهیت را

·        دیالک تیک ظاهر و باطن را

1

دو چهره است که همواره این جهان دارد

·        جهان مادی بزعم شاعر، چیزی دو چهره است.

·        این بدان معنی است که ماهیت واحدی در دو نمود متفاوت عرض اندام می کند.

·        چنین چیزی در عالم واقع بوفور یافت می شود:

·        چه بسا گرگ که در پوستین گوسفند است.

·        این بدان معنی است که ماهیتی گرگین در دو چهره گرگ واره و گوسفند واره عرض اندام می کند.

·        از ظاهر آدم ها به سادگی نمی توان به باطن آنها پی برد.

·        چون ظاهر آنها می تواند خصلت ماسک و نقاب داشته باشد و تنها زمانی می توان چهره واقعی او را شناخت که نقاب از چهره بردارد.

2

یکی عیان و دگر چهره در نهان دارد

·        ولی فقط یکی از دو چهره جهان بنظر شاعر، مرئی و عیان است.

·        چهره دیگر نامرئی است و از نظرها پنهان است.

·        این بدان معنی است که نمود جهان، مرئی و مشهود و محسوس و ملموس نیست.

·        وقتی کسی از تفکر مفهومی بکلی بی خبر باشد، به همین روز می افتد که مشیری افتاده است.

·        نمود (چهره، صورت، سیمای) نامرئی و نامحسوس همه چیز می تواند، به غیر از نمود.

·        اکنون این سؤال پیش می آید که چرا شاعر با اطمینان کامل از چهره نهان جهان دم می زند و خم به ابرو نمی آورد؟

3

یکی عیان و دگر چهره در نهان دارد

·        دلیل این خطا شاید این باشد که عوام الناس بی خبر ازتفکر مفهومی، از مقوله قرون وسطائی دیرآشنا، موسوم به «دو روئی» (تزویر و ریا و غیره) دم می زنند و منظورشان از «روی دیگر» انسان ها، که پنهان از نظرها ست، در واقع ماهیت (بود، باطن، ذات) آنها ست.

·        مشیری با عوام الناس از این نقطه نظر فرق چندانی ندارد.

·        این بدان معنی است که مشیری از سعدی فرسنگ ها عقب مانده تر است و حتی از کسانی که در مکتب سعدی آموزش دیده اند.

·        چون از دیالک تیک ظاهر و باطن حتی مرثیه خوان های گورستان ها خبر دارند، چه برسد به طلاب تیزهوش حوزه های «علمیه».

·        ظاهری که نهان از نظرها باشد، نه ظاهر، بلکه باطن است، نه نمود بلکه بود است، نه پدیده (فنومن)، بلکه ماهیت است.

ادامه دارد