مقوله «رقیب» در آثار خواجه شیراز (54)

جهان وارونه

Aula de Especialización Fotográfica 
تحلیلی از شین میم شین  

رقیبان غافل و ما را از آن چشم و جبین هر دم
هزاران گونه پیغام است و حاجب در میان ابرو

·        معنی تحت اللفظی:

·        رقیبان خبر ندارند که چشم و جبین تو هر لحظه هزاران پیام به ما می فرستد و ابرو در این میان، نقش پرده دار و دربان بازی می کند.

·        خواجه در این بیت، برای اولین بار، رقیب را از دیالک تیک سه عضوی عاشق ـ رقیب ـ معشوق خارج می سازد:

·        رقیب در این بیت شعر تا حد هیچکاره ای تنزل می یابد.

·        این ولی هنوز تمامی تجدید نظر خواجه نیست.  

1
رقیبان غافل و ما را از آن چشم و جبین هر دم
هزاران گونه پیغام است و حاجب در میان ابرو

·        خواجه در این بیت، علاوه بر حذف عملی رقیب، دیالک تیک سه عضوی جدیدی را تشکیل می دهد:

·        دیالک تیک سه عضوی مثبتی را:

·        دیالک تیک عاشق ـ دربان (ابرو)  ـ  معشوق را.

·        این هم هنوز تمامی تجدید نظر خواجه نیست:

2
رقیبان غافل و ما را از آن چشم و جبین هر دم
هزاران گونه پیغام است و حاجب در میان ابرو

·        خواجه در این بیت، دیالک تیک عاشق و معشوق را وارونه می سازد:

·        یعنی نقش سنتی عاشق و معشوق را در این بیت وارونه می سازد:

·        در این بیت شعر، عاشق عملا به معشوق استحاله می یابد و معشوق عملا به عاشق.

·        به همین دلیل معشوق به پرستنده عاشق بدل می شود:

·        معشوق با چشم و جبین، هزاران پیام در هر لحظه به عاشق می فرستد.

·        اینهم هنوز تمامی تجدید نظر خواجه در این بیت استثنائی شعر  نیست.  

3
رقیبان غافل و ما را از آن چشم و جبین هر دم
هزاران گونه پیغام است و حاجب در میان ابرو

·        جای رقیب را در این بیت ابرو گرفته است، ابروئی که حاجب، دربان و پرده دار است، ولی نه دربان و پرده دار منفی، معمولی و سنتی.

·        بلکه دربان و پرده داری که پستچی و پیامبر است، یعنی نقش مثبت به عهده دارد.

·        می توان گفت که در این بیت شعر خواجه، همه مناسبات عاشقانه وارونه گشته اند.

4 
رقیبان غافل و ما را از آن چشم و جبین هر دم
هزاران گونه پیغام است و حاجب در میان ابرو

·        ببرکت این وارونه سازی ها، مناسبات وارونه و پا در هوا، سلب وارونگی شده اند.

·        یعنی پا در هوائی آنها نفی شده و از بین رفته و دوباره روی پای خود ایستاده اند.

·        با رفع وارونگی در این بیت، پسیمیسم (بدبینی فلسفی ـ تاریخی) خواجه جای خود را به اوپتیمیسم (خوش بینی فلسفی ـ تاریخی) داده است:

·        بدین طریق، عاشق سلب حیثیت، شخصیت و عزت شده اعاده حیثیت، شخصیت و عزت شده است.

·        یعنی آدمیت زدائی عاشق نفی شده است:

·        به زبان فلسفی، سوبژکتیویته عاشق دوباره احیا و برقرار شده  است.

ادامه دارد.