خود آموز خود اندیشی (۸۹۳)

شین میم شین

بوستان

باب سوم

در عشق و مستی و شو

مقدمه

بخش اول

(دکتر حسین رزمجو، «بوستان سعدی»، ص ۷۸)

ما به سوی آنچه دانش زمانه مان نموده، می رویم!

 

۱

خوشا وقت شوریدگان غمش

اگر زخم بینند و گر مرهمش

معنی تحت اللفظی:

مشخصه عاشق جماعت،

شوریده بودن از غم معشوق است.

فرق هم نمی کند که معشوق به آنان زخم بزند

و یا بر زخمشان مرهم بنهد.

 

حافظ

فاش می‌گویم و از گفته خود دلـشادم

بـنده عشقـم و از هر دو جهان آزادم

معنی تحت اللفظی:

شادمانه می گویم که بنده عشقم و ضمنا در دنیا و عقبا آزادم.

 

حافظ در این بیت غزل،

به انکار دیالک تیک بندگی و آزادی می پردازد،

که یکی از فرم های بسط و  تعمیم دیالک تیک جبر و اختیار است.

انکار دیالک تیک به طور کلی (چه دیالک تیک ایدئالیستی و چه دیالک تیک ماتریالیستی)

کردوکاری ایراسیونالیستی است.

نوعی خردستیزی است.

عشق در فلسفه سعدی و حافظ و امثالهم تنها بهانه ای است،

 برای تخریب خانه خرد خلایق

برای ترویج خریت و خر پروری.

 

حافظ

بر هوشمند سلسله ننهاد دست عشـق

خواهی که زلف یار کشی ترک هوش کن

معنی تحت اللفظی:

عشق هوشمند را به زتجیر نمی کشد.

اگر قصد دسترسی به زلف یار داری، قید هوش را بزن.

 

حافظ در این بیت غزل، به تبلیغ بیشرمانه بی هوشی می پردازد:

تنها کسی می تواند عاشق شود که وقعی به واقعیت عینی ننهد، از خود بی خود باشد.

 

تحلیل حافظ از عشق

تحلیلی رئالیستی و راسیونالیستی است.

قضیه واقعا هم از این قرار است:

بشر هرچه خرتر، به همان اندازه عاشقتر.

عاقل عاشق نمی شود.

 

حافظ در این بیت غزل هم به تبلیغ ایراسیونالیسم (خردستیزی) می پردازد.

دلیل علاقه نیچه (مؤسس خردستیزی) به حافظ هم همین است.

 

انسان بدون هوش و تدبیر و رأی، حتی از جانوران، حتی از کرم خاکی ذلیلتر و حقیرتر است.

 

آنچه سعدی و بعدها حافظ تصور و تصویر می کنند، حالتی است واقعی، که انسان در چنگ نیروهای غریزی و روحی و روانی خویش از روی جنازه خرد خویش می گذرد.

ولی این حالت، مرحله ای گذرا و کوتاه مدت است و گرنه به جنون می کشد و عاشق خردستیز بی شعور را باید به تیمارستان برد و غل و زنجیر بر دست و پایش نهاد، تا بلکه به خود آید.

چنین عشقی یکی از موضوعات اصلی فلسفه ایراسیونالیستی و ندانمگرای حافظ است.

حافظ برای اشاعه و تبلیغ ایراسیونالیسم و ندانمگرائی می و عشق را به مثابه بهترین و مناسب ترین وسیله به خدمت می گیرد.

 

ادامه دارد.