سیری در شعری از سیاوش کسرایی تحت عنوان «آرش کمانگیر» (۴۵)

 

 

تحلیلی

از

شین میم شین

 

آرش کمانگیر

(شنبه ۲۳ اسفند ۱۳۳۷)

 

۴

دلم را در میان دست می گیرم

و می افشارمش در چنگ

 

·    چرا دل را و نه چیز دیگر را؟

 

·    برای پاسخ به این پرسش باید با مقوله ی دل در فرهنگ توده آشنا شد.

·    دل در قاموس توده، مخزن عشق بوده است.

·    آرش نه پهلوانی خودخواه و خودستا و از خود راضی، بلکه سپاهی مردی پرورش یافته در مکتب توده و پرستنده آگاه توده بوده است.

·    انسجام منطقی و پیگیری استدلالی این بند شعر در این است که آرش بلافاصله به توضیح دل می پردازد.

·    سیاوش می خواهد مسئله مطروحه را برای خواننده و شنونده تئوریزه کند.

·    به همین دلیل دست به استدلال و اثبات قضیه می زند:

 

۵

دل این جام پر از کین پر از خون را

دل این بی تاب خشم آهنگ

 

·    دل در قاموس آرش و سیاوش، جام خون و کین و خشم و شور است.

 

·    چنین دلی اما به چه کار می آید؟

 

۶

که تا نوشم به نام فتح تان

در

 بزم

که تا کوبم به جام قلب تان

در

 رزم

 

·    جواب سیاوش به این سؤال همین است:

·    جام پر از خون و خشم و کین و شور دل  آرش برای نوشیدن به نام فتح توده در بزم و برای کوبیدن به جام قلب توده در رزم است.

·    جام دل آرش در آن واحد دو فونکسیون متفاوت دارد:

 

الف

·    در بزم محتوای جام به نام فتح توده سر کشیده می شود.

 

ب

·    در رزم، جام آرش به جام قلب توده کوبیده می شود.

 

۷

که تا نوشم به نام فتح تان در بزم

که تا کوبم به جام قلب تان در رزم

 

·    سیاوش بدین طریق، دیالک تیک ساختار و فونکسیون را به شکل دیالک تیک جام و بزم از سوئی و دیالک تیک جام و رزم از سوی دیگر بسط و تعمیم می دهد.

·    این بدان معنی است که ساختار واحدی در آن واحد دو فونکسیون (کارکرد) به عهده دارد:

·    جام دل آرش در بزم، فونکسیونی و در رزم فونکسیونی دیگر به عهده می گیرد.

 

·    اما چرا و به چه دلیل ساختار جام دل هم برای نوشیدن به نام فتح توده در بزم (فونکسیون اول)  و هم برای کوبیدن به جام قلب توده در رزم (فونکسیون دوم)  مناسب است؟

 

۸

که جام کینه از سنگ است

 

·    انگار سیاوش پرسش ما را پیشاپیش حدس زده است.

·    آن سان که بلافاصله پاسخ درخور بدان می دهد:

·    جام دل آرش از سنگ است و محتوای آن از کین و خشم و شور و خون.

 

·    به همین دلیل هم در بزم به کار می آید و هم در رزم.

·    اگر کسی دلیل بهتر و قوی تری می خواهد، سیاوش از این بابت مشکلی و غمی ندارد؟

 

۹

به بزم ما و رزم ما سبو و سنگ را جنگ است

 

·    هم در بزم توده و هم در رزم توده جنگی در جریان است:

  جنگ جام و سبو در بزم

 جنگ سنگ و سبو در رزم.

 

·    جام دل آرش نیز دیالک تیکی از سنگ و سبو ست:

·    جام دل آرش ساختاری دارد که هم فونکسیون جام شراب را ایفا می کند و هم فونکسیون ساز و برگ جنگی را.

·    برای اینکه جام دل آرش از جنس صخره و سنگ است و نه از جنس سفال و شیشه.

·    وقتی از انسجام منطقی و پیگیری استدلالی در این بند شعر سیاوش سخن می گوییم، به همین دلایل است.

 

ادامه دارد.