شین میم شین
نه
اندیشه مادرزاد وجود دارد
و
نه
اندیشیدن مادرزادی.
اندیشیدن
را
باید مثل هرعلم،
در روندی دشوار فراگرفت.
شیخ سعدی
(۱۱۸۴ ـ ۱۲۸۳ و یا ۱۲۹۱)
(دکتر حسین رزمجو: بوستان سعدی، ص ۲۶)
حکایت نهم
(دکتر حسین رزمجو، «بوستان
سعدی»، ص ۳۰ ـ ۳۱)
۱
شبی دود خلق آتشی برفروخت
شنیدم، که بغداد
نیمی بسوخت
معنی تحت اللفظی:
آه سینه سوزان خلق
شبی
نیمی از بغداد را به آتش کشید.
آه سینه بیوگان و ستمدیدگان
یکی از مفاهیم مهم سعدی
است.
یکی از هشدارمفاهیم سعدی به اعضای طبقه حاکمه است.
در
شعر قبلی
نیز
مفهوم آه بیوه زن
برای نشان دادن ذلت مردم
به
خدمت گرفته شده بود:
نبودی به جز اه بیوه زنی
اگر برشدی دودی از روزنی
ما
به
دیالک تیک آتش و دود
در
اشعار نیما و محمد زهری
نیز
برمی خوریم.
مفهوم «دود خلق» را سعدی به دو دلیل و در خطاب به
دو طبقه اجتماعی حاکم و محکوم به کار می برد:
او
«دود خلق»
و
مفاهیم مشابه
را
اولا
برای نشان دادن ستم برخلق
به کار می برد
تا به طبقه حاکمه هشدار دهد
که حد نگه دارد
و
از
جور بی حد
خود داری ورزد:
سلطان که خشم
گیرد بر بندگان حضرت
حکمش رسد ولیکن حدی بود
جفا را.
معنی تحت اللفظی:
سلاطین که بر توده خشم می
گیرد،
حکمش به مرد اجرا گذاشته می
شود.
ولی ستم هم باید اندازه
داشته باشد.
چون ستم بی حد بر خلق
می تواند موجب اتحاد و
اتفاق توده های خلق شود و مستحکم ترین قلعه ها را فرو ریزد.
پشه، چو پر شد،
بزند پیل را
با همه مردی و
صلابت، که او ست
مورچگان را چو
بود اتفاق
شیر ژیان را
بدرانند پوست.
معنی
تحت اللفظی:
اگر پشه
ها متحد شوند، فیل قوی هیکل را به زانو در می آورند.
اگر
مورچه ها متحد شوند،
پوست
از تن شیردرنده می کنند.
سعدی
ضمنا با مفاهیم «دود خلق»،
«آه مظلومان» و غیره
گفتارش را از زهر انقلابی
تهی می سازد
و
برای توده مولد و زحمتکش حد و مرز می کشد و رهنمود می دهد:
توده می تواند از ظل الله
دادخواهی کند و اگر او دادشان را نداد، به خود الله پناه برد و در ضمن آه بکشد و زار بزند،
اما اجازه اعمال قهر ندارد.
عزل و نصب شبان و تعیین و
تنظیم شیوه رفتار گرگها
وظیفه گله نیست.
در این حکایت دود
خلق آتشی برمی افروزد و
نیمی از بغداد را می سوزاند.
به علت انتزاعی بودن مفهوم
«دود خلق»
خواننده نمی تواند تصور
روشنی از علت و عامل آتش سوزی به دست آورد و نباید هم به دست آورد.
چون خودآگاهی
برده ها بمبی است مهیب در برج و باروی
برده داران.
ادامه
دارد.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر