سیری در جهان بینی شهریار (56)

حیدر بابایه سلام

سید محمد حسین بهجت تبریزی

(۱۲۸۵ - ۱۳۶۷)

  ترجمه، ویرایش و تحلیل از

میمحا نجار

9
شنگیل آوا یوردى، عاشیق آلماسى
گاهدان گئدوب، اوْردا قوْناق قالماسى
داش آتماسى، آلما،‌ هیوا سالماسى
قالیب

ـ شیرین یوخى کیمین ـ

یادیمدا
اثر قویوب روحومدا، هر زادیمدا

·        معنی تحت اللفظی:

·        شنگل آباد و سیب معروف به «سیب عاشق» در آن دیار، رفتن هر از گاهی به آنجا و میهمان ماندن در آنجا، پرتاب سنگپاره و پایین انداختن سیب و به از درختان، بسان رؤیایی در خاطرم مانده است و در روح و روانم اثر گذاشته است.

·        شهریار در این بند شعر، خاطرات کودکی خود را به یاد می آورد و به زیور شعر می آراید:

1

شنگیل آوا یوردى

·        شنگل حاوی معانی مختلف است:

·        از پادشاه هند تا عیار و شوخ و شنگ.

·        آوا واژه فارسی «آباد» است که مانی پولیزه و آذری شده است.

·        روشنگر دلیر دیار آتش ها ـ احمد کسروی ـ پژوهش ارزشمندی در این زمینه دارد که دال بر همامیزی تدریجی زبان های مختلف است.

·        شنگل آباد احتمالا یکی از روستاهای دیار آتش ها ست که شهریار خردسال در آن دیار، قوم و خویش داشته است و به دیدارشان رفته است.  

2

عاشیق آلماسى

·        سیب عاشق، احتمالا سیب زیبائی است که عاشقان برای معشوق خود برده اند.

·        توده فقط مولد نعمات مادی و در تحلیل نهائی، نعمات روحی و هنری نیست.

·        توده ضمنا نامگذار نعمات مادی و معنوی است.

·        نام «سیب عاشق» احتمالا به ابتکار توده به یکی از انواع متنوع و متفاوت سیب داده شده است.

·        سیب معینی بدین طریق فونکسیون نوینی کسب کرده است:

·        برای هدیه عاشق به معشوق اختصاص یافته است.

3

شنگیل آوا یوردى، عاشیق آلماسى
گاهدان گئدوب، اوْردا قوْناق قالماسى

·        در ایام کودکی شهریار، دیالک تیک ضیافت، دیالک تیک میهمان و میزبان، در واقع، بهانه ای برای نجات از یکنواختی کسالت آور زندگی راکد روستائی بوده است.

·        این تنوع برای کودکان، نعمت بزرگی محسوب می شده است.

·        به همین دلیل در نهایت ایدئالیته در اعماق روح و روان شاعر ته نشین شده است و به هنگام سرایش این شعر از اعماق روح و روان شاعر، کنده می شود و بالا می آید تا جامه شعر در بر کند.

·        با ورود جامعه به فرماسیون اجتماعی ـ اقتصادی سرمایه داری، هم مناسبات اجتماعی فئودالی تخریب می شوند و هم  امکانات تفنن و تفرج جدیدی پدید می آیند.

·        آن سان که دیگر کسی به خویشتن خویش حتی نمی اندیشد، چه رسد به قوم و خویش خویش.

·        جامعه در فرماسیون اجتماعی ـ اقتصادی سرمایه داری اتمیزه می شود.

·        اعضای جامعه به حال خود رها می شوند و بی کس و بی پناه و بی یار و یاور می گردند.

4

داش آتماسى، آلما،‌ هیوا سالماسى

·        از این مصراع شعر شهریار می توان حتی سن و سال و قد و قامت و قدرت و قوت او را تخمین زد.

·        کسی برای پایین آوردن سیب و یا به از درخت، سنگ نمی اندازد.

·        چون درختان سیب و بویژه به، درختان بلند از جنس درختان توت و سنجد و غیره نیستند.

·        تکان کوچکی بر درخت سیب، برای بارش بارانی از سیب های رسیده وشیرین کافی است.

·        درخت به هم درخت کوچکی است که چیدن به از آن دشوار نیست.

·        شهریار خردسال اما نه قوت لازم را برای تکان دادن درخت سیب دارد و نه قد لازم را برای چیدن به از درخت به.

·        جالب این است که شهریار در این شعر، کمترین اعتنائی به این قضیه ندارد.

·        سادگی سرشته به بغرنجی آذری جماعت، شاید همین باشد:

·        در این شعر شهریار، پایین انداختن سیب و به از درختان، به فوت و فن سنگپاره چنان طبیعی نمودار می گردد که بارش باران و غرش رعد.

5

شنگیل آوا یوردى، عاشیق آلماسى
گاهدان گئدوب، اوْردا قوْناق قالماسى
داش آتماسى، آلما،‌ هیوا سالماسى
قالیب

ـ شیرین یوخى کیمین ـ

یادیمدا
اثر قویوب روحومدا، هر زادیمدا

·        تجارب شیرین زندگی بسان رؤیا در یاد شاعر مانده اند.

·        به یاد سپردن خواب ها کار آسانی نیست.

·        آدمیان تنها خواب هائی را ـ اعم از رؤیا و یا کابوس ـ به یاد می سپارند که تکرار شوند.

·        معمولا کابوس ها و یا خواب های تهوع آور تکرار می شوند و نه رؤیا ها.

·        دلیل تکرار خواب های عذاب آور شاید این باشد که روان آدمی نمی تواند این زباله های روحی و روانی تلنبار و انبار شده در زباله دانی اش را یکباره به آتش کشد و خاکستر سازد.

·        از این رو، مجبور می شود که بارها و بارها آنها را هم بزند تا آتش گیرند و خاکستر شوند و آدمی از شر شان به هر مشقتی خلاص شود.

6

شنگیل آوا یوردى، عاشیق آلماسى
گاهدان گئدوب، اوْردا قوْناق قالماسى
داش آتماسى، آلما،‌ هیوا سالماسى
قالیب

ـ شیرین یوخى کیمین ـ

یادیمدا
اثر قویوب روحومدا، هر زادیمدا

·        شهریار تحت تأثیر روحی و روانی شدید تجارب شیرین دوران کودکی است:

الف

اثری از 

حسین رزاقی

·        یکی از دلایل تحت تأثیر شدید قرار گرفتن شهریار، آیینه شفاف روح او ست.

·        شهریار روح حساسی دارد و همه چیز دور و بر (محیط پیرامون)  او در آیینه حساس روحش منعکس می شوند و ذخیره می گردند.

ب

·        دلیل دیگر این تحت تأثیر شدید تجارب دوران کودکی قرار داشتن آدم ها شاید این باشد که روح آدمی همیشه برنا می ماند و پیر نمی شود.

·        احتمالا فقط جسم آدمی است که رفته رفته دچار پیری، فرسودگی و پوسیدگی می شود.

7

شنگیل آوا یوردى، عاشیق آلماسى
گاهدان گئدوب، اوْردا قوْناق قالماسى
داش آتماسى، آلما،‌ هیوا سالماسى
قالیب

ـ شیرین یوخى کیمین ـ

یادیمدا
اثر قویوب روحومدا، هر زادیمدا

·        دلیل این تخریب فیزیکی جمادات و نباتات و جانوران روندهای شیمیائی اند:

·        به همان سان که جمدات مثلا صخره ها و عمارات رفته رفته اکسید می شوند و پوک می گردند و فرو می پاشند، جسم آدمی نیز اکسید می شود و پوک می گردد.

·        جسم آدمی در آتش بی شعله و دود دیالک تیک اکسیداسیون و احیای دمبدم است:

الف

·        پس از رشد کمی معین، اندام کودک به حد معین عینی می رسد و تحول کیفی می یابد:

·        کودک به بلوغ می رسد.

·        این گذار از طفولیت به بلوغ است.

·        این تحول کیفی معین عام است که کودک را به بحران می کشد.

·        به بحران بلوغ می کشد.

ب

·        جوان پس از رشد کمی معین به حد عینی بعدی می رسد و بطرز جهشی و ناگهانی تحول کیفی می یابد.

·        بی آنکه خود متوجه باشد، پیر می شود.

·        این گذار عینی از جوانی به پیری است.

·        این گذار کیفی نیز منجلاب بحران است.

·        اعضای اندام از این به بعد قادر به اجرای مطلوب (اوپتیمال)  فونکسیون های خود نیستند:

·        گوش خوب نمی شنود.

·        چشم خوب نمی بیند.

·        دست می لرزد.

·        پا سست می شود و پیر بی خبر از گذار بر زمین می خورد و زخم برمی دارد.

8

شنگیل آوا یوردى، عاشیق آلماسى
گاهدان گئدوب، اوْردا قوْناق قالماسى
داش آتماسى، آلما،‌ هیوا سالماسى
قالیب

ـ شیرین یوخى کیمین ـ

یادیمدا
اثر قویوب روحومدا، هر زادیمدا

·        روح و روان آدمی اما عین خیالش نیست.

·        غرق رؤیا می شود.

·        انگار نه انگار که پیر شده است.

ادامه دارد.