دایرة المعارف فلسفه بورژوائی واپسین (437)

پروفسور دکتر هورست هولتسر
فصل هشتم
علوم اجتماعی / جامعه شناسی
برگردان شین میم شین
بخش هفتم
توسعه جامعه شناسی بورژوائی
در کشورهای مختلف سرمایه داری:

قسمت چهارم
جامعه شناسی در المان

پیشکش به 
کاظم انصاری

71

نیکلاس لومن (1927 ـ 1998)  
جامعه شناس
تئوریسین جامعه
نماینده سیستمتئوری سوسیولوژیکی آلمانی 
و سیبرنتیک اجتماعی

·        نیکلاس لومن سیستم های اجتماعی را به سه دسته تقسیم می کند: 

الف

·        سیستم های اینتر اکسیون که مبتنی بر ادراک متقابل حضار اند. 

ب

·        سیستم های اجتماعی ئی که شامل اعمال کومونیکاتیو (مبتنی بر هماندیشی) قابل نیل متقابل افراد مربوطه اند.  

پ

·        سیستم های حزبی (سازمانی، تشکیلاتی) که به عنوان بخشی از سیستم های جامعه اند و مشخصه شان عضویت فرمال، شرایط عضویت و ترک عضویت است. 

72

·        وظیفه سیستمتئوری و اوولوسیونتئوری عبارت است از توضیح چگونگی تشکیل سیستم های اجتماعی ببرکت روند های خودگزینی و مرزبندی.

الف

·        این روند تشکیل اما تحت شرایط خاصی صورت می گیرد.

·        آن سان که سیستم های متشکله منبعث از یکدیگر نیستند.   

ب

·        همه سیستم های اجتماعی بنا بر فرمول اینتر اکسیون تشکیل نمی شوند. 

پ

·        همه سیستم های اجتماعی بنا بر فرمول جامعه و بویژه بنا بر فرمول حزب و سازمان، تشکیل نمی شوند.»

·        (همانجا، ص 13)  

73

·        طرح نیکلاس لومن، عمدتا بر سیستم «جامعه» تمرکز دارد، که بنظرش از سوئی بواسطه کومونیکاسیون (هماندیشی) تشکیل می شود و از سوی دیگر ظرفیت اوولوسیونی دارد. 

74

·        بنابرین، می توان گفت که طرح نیکلاس لومن، مبتنی بر «پیوند سیستمتئوری، اوولوسیونتئوری و کومونیکاسیونتئوری است.»

·        (لومن، «سیستمتئوری، اوولوسیونتئوری و کومونیکاسیونتئوری» در اثر او تحت عنوان «روشنگری سوسیولوژیکی»، جلد 2، ص 196)  

75

·        علیرغم آن، «سیستم» در آثار نیکلاس لومن به مثابه مقوله اساسی کذائی نمودار می گردد:

الف

·        نیکلاس لومن در دورنمای سیستمتئوریکی با تشکیل تمایز میان سیستم و محیط زیست، جامعه را سیستم تلقی می کند.

ب

·        نیکلاس لومن در دورنمای اوولوسیونتئوریکی با توجه به روند های اوولوسیونی، سیستم را «جامعه» محسوب می دارد:   

1

·        با توجه به روند های اوولوسیونی تنوع (وریاسیون، نحوه ترکیب عناصر سیستم)    

2

·        با توجه به روند های گزینش (انتخاب، سلکسیون، انتخاب رخداد های متناسب با سیستم)   

3

·        با توجه به روند های تثبیت (سازمان یابی عناصر سیستم)   

پ

·        نیکلاس لومن در دورنمای کومونیکاسیونتئوریکی، سیستم را از این لحاظ که انتقال، تشکیل سیستم و تحقق اوولوسیون به چه نحوی به «کومونیکاسیون»، تنوع، انتخاب و تثبیت می انجامد، به مثابه «جامعه» موضوعیت می بخشد (تماتیزه می کند.)     

76

·        وجه مشترک سیستمتئوری، رفتارتئوری و اینتر اکسیونتئوری نیکلاس لومن عبارت است از سلطه پیشاپیش «ناتورالیسم» در مکتب او.

الف

·        نیکلاس لومن هم «سوسیال» را ناشی از طبیعت مستقل از زمان و مکان می داند.

·        ناشی از «طبیعتسیستم» می داند.     

ب

·        «طبیعتسیستم از سوئی با معناسازی مرتبط با عمل فردی و منتج از عمل فردی در رابطه قرار داده می شود و از سوی دیگر مبتنی بر معیاری قلمداد می شود که خود «مسبب» تمییز خویشتن خویش و توسعه خویشتن خویش است.»

77

·        از هر دو جنبه می توان به موضع ایدئالیستی نیکلاس لومن پی برد.   

·        طرز استدلال نیکلاس لومن، فقط ایدئالیستی نیست، بلکه علاوه بر آن، مقولات سیستمتئوریکی او به دلیل «استقلال از زمان و مکان»، «فاقد محتوا و موضوع» اند.

·        (تیادن، «بازتاب بحران و تئوری بحران»، 1975، ص 95)   

78

·        فقدان محتوا و تعین، ضمنا به طرح نیکلاس لومن، دلبخواهیت خارق العاده می بخشند.

·        برای اینکه فقدان محتوا و تعین، «تئوری را به جائی سوق می رسانند که بتواند سرلوحه و الگوی بازتاب فونکسیونالیستی را بر هر موضوع تجربی دلبخواه واقعیت اجتماعی پیاده کند.»

·        (همانجا)    

ادامه دارد.