جهان و جهان بینی هوشنگ ابتهاج (49)

امیر هوشنگ ابتهاج (سایه)

(اسفند 1306)

 تحلیل واره ای از

شین میم شین

ابتهاج:

طبری یک بار سال ۵۸ به من گفت:

«من سه چهره و علاقه دارم:

 اولین علاقه ‌ام هنر و ادبیات است که زندگی من است.

دومین علاقه ‌ام فلسفه است که تا جایی که زورم رسیده آن را خوانده ‌ام.

و سومین چهره‌ام سیاست است که من به هر دو معنای خوب و بدش از آن بیزارم

اما متاسفانه از ۱۶ سالگی حرفۀ من شده است.»

توده‌ای ‌ها چنین افرادی هم داشتند.

·        ما برای درک بهتر این گزارش شاعر، به تجزیه و سپس تحلیل آن خطر می کنیم.

·        امیدواریم اگر خواننده ای نظرش به جفنگیات ما افتاد، از دادن اندرز انتزاعی بپرهیزد.

·        چون ما کسی نیستیم که لیاقت اندرز کسی را داشته باشیم.

·        حریفی بحق به ما صفت رئالیستی «سگ ولگرد» داده است.

آفرین بر نظر پاک گهربینش (جوهربینش، ماهیت بینش) باد!

با پوزش از خواجه شیراز

·        دادن اندرز به سگان ولگرد کار خردمندان نیست.

·        ما واقعا هم از سر تا پا سگان ولگرد دور افتاده از توده ایم.

·        شرم مان اگر روزی ترک سگیت کنیم.

1

طبری یک بار در سال ۵۸ به من گفت:

«من سه چهره و علاقه دارم:

 اولین علاقه ‌ام هنر و ادبیات است که زندگی من است.

·        منظور طبری از مفهوم «چهره» چیست؟

·        ضمنا علاقه کسی به چیزی چگونه می تواند زندگی او را تشکیل دهد؟

2

 طبری یک بار سال ۵۸ به من گفت:

«من سه چهره و علاقه دارم:

 اولین علاقه ‌ام هنر و ادبیات است که زندگی من است.

·        هنر و ادبیات فرمی از شعور اجتماعی است.

·        در آثار هنری، چیزها، پدیده ها، سیستم ها و روندهای هستی طبیعی و اجتماعی و انسانی انعکاس می یابند.

·        هنر و ادبیات کلی و انتزاعی وجود ندارد.

·        هم واگنر فاشیست سمفونی می سازد و هم بتهون هومانیست.

·        هم صهبا و آتشی و نادرپور شعر می سرایند و هم لاهوتی و سیاوش و زهری و سایه.

·        هر طبقه اجتماعی هنرمند خاص خود را پدید می آورد، می پرورد، حمایت می کند و توسعه و تکامل می بخشد.

3

دومین علاقه ‌ام فلسفه است که تا جایی که زورم رسیده، آن را خوانده ‌ام.

·        در این جمله طبری، صداقت او به طرز بارزی جلوه گر می شود:

·        طبری نمی گوید که فیلسوف است.

·        طبری حتی نمی گوید که فلسفه را می فهمد.

·        طبری فقط اعتراف می کند که فلسفه را خوانده است.

·        طبری واقعا هم در زمینه ادبیات و فلسفه مطالعات همه جانبه و وسیع داشته است.

·        سیاوش کسرائی با طبری در زمینه ادبیات فارسی «مصاحبه» ای انجام داده است که از تسلط عمیق هر دو به ادبیات فارسی و ظرافت های آن حکایت دارد.

·        خود شاعر هم در «مرثیه» ای که در سوگ احسان طبری سروده، همین برداشت از طبری را با مفهوم «خوشه خوشه گرد کردن» (دانش) منعکس می کند:

ابتهاج:

سرو بالایی که می بالید راست

روزگار کجروش خم کرد و کاست

وه چه سروی، با چه زیبی و فری

سروی از نازکدلی نیلوفری

ای که چون خورشید بودی با شکوه،

در غروب تو، چه غمناک است کوه!

برگذشتی عمری از بالا و پست

تا چنین پیرانه سر رفتی ز دست

خوشه خوشه گرد کردی، ای شگفت

رهزنت ناگه سرِ خرمن گرفت.

4

و سومین چهره ‌ام سیاست است که 

من به هر دو معنای خوب و بدش  

از آن بیزارم

اما متاسفانه از ۱۶ سالگی حرفۀ من شده است.»

·        طبری هنر و ادبیات و فلسفه را علاقه خود تلقی می کند و سیاست را چهره خود.

·        شاید منظور طبری این باشد که سیاست بر خلاف هنر و ادبیات و فلسفه از عشق و علاقه درونی او نشئت نمی گیرد.

·        سیاست برای طبری بر عکس هنر وادبیات و فلسفه، چیزی نفرت انگیز است.

·        فرق هم نمی کند که سیاست وسیله خدمت به خلق (سیاست به معنای خوبش)  باشد و یا وسیله خیانت به خلق (سیاست به معنای بدش.) 

·        سیاست برای طبری حرفه است، آنهم از 16 سالگی.

·        درست به همان سان که حمل و نقل زباله، حرفه رفتگری و تخلیه چاه مستراح حرفه کارگری می تواند باشد.

·        چون هر دو از زباله و مدفوع بیزارند و علیرغم آن مجبور به انجام حرفه خویش اند.

5

·        دلایل رفتگر و کارگر تخلیه چاه های مستراح بر کسی پوشیده نیستند.

·        این تنها راهی است که آنها برای امرار معاش آموخته اند.

·        اکنون این سؤال پیش می آید که استنباط طبری از سیاست چیست و چرا آن را علیرغم تنفر شدیدش، حرفه خود کرده است؟ 

·        ما قصد پیشداوری نداریم.

·        ولی باید به دلایل طبری در این زمینه دست یابیم.

6

ابتهاج:

توده ‌ای ‌ها چنین افرادی هم داشتند.

·        این کلام قصار شاعر به چه معنی است؟

·        داشتن رهبرانی که از سیاست به معنای مثبت و منفی اش، بیزار بوده اند، حسن حزب توده و توده بوده و یا عیب حزب توده و توده؟

  

ادامه دارد.