سیری در شعر «عصیان بندگی» از فروغ فرخزاد (29)

فروغ فرخزاد

(1313 ـ 1345)

(1934 ـ 1966)

عصیان 

(۱۳۳۶)  

تحلیلی از شین میم شین

  

میل او کی مایه ی این هستی تلخ است؟

رأی او را کی از او در کار پرسیدی؟

گر رهایش کرده بودی تا به خود باشد

هرگز از او در جهان نقشی نمی دیدی

·        معنی تحت اللفظی:

·        ابلیس کی دلش خواسته که هستی تلخی از این دست داشته باشد؟

·        کی تو نظر او را در این زمینه از او پرسیده ای؟

·        اگر او را به حال خود می گذاشتی، هرگز در این دنیا اثری از او نمی یافتی.

1

·        فروغ در این دو بیت نسبت به ابلیس دلسوزی نشان می دهد و به تطهیر او می پردازد.

2

·        شالوده این تفکر فروغ مذهبی است.

3

·        فرق فروغ با آخوندهای وطنی و  بین المللی فقط عصیان نسبت به خدا ست.

·        و گرنه تفاوت فکری جدی در میان به چشم نمی خورد.

4

·        فروغ جوان به همان اندازه به وجود خدا و ابلیس و خرافات باور دارد که عوام بی سواد و عوام فریبان با سواد باور دارند.

5

·        نتیجه ای که خواننده ساده لوح در بهترین حالت از این جور اشعار فروغ می تواند بگیرد، نوعی اعتراض پرخاش امیز نسبت به خدا و نمایندگان کذائی خدا ست.

·        همین و بس.

ای بسا شب ها که در خواب من آمد او

چشم هایش چشمه های اشک و خون بودند

سخت می نالید، می دیدم که بر لب هاش

ناله هایش خالی از رنگ فسون بودند

شرمگین ز این نام ننگ آلوده ی رسوا

گوشه ای می جست تا از خود رها گردد

پیکرش رنگ پلیدی بود و او گریان

قدرتی می خواست تا از خود جدا گردد

·        معنی تحت اللفظی:

·        ابلیس شب های متوالی به خواب من می آمد:

·        می گریست.

·        ناله می کرد و ناله هایش بی ریا بود.

·        از نام ننگ آور خود شرم داشت.

·        به دنبال کنجی بود تا خود را از دست خود رها کند.

·        پیکرش رنگ ناپاکی داشت و او به دنبال نیروئی می گشت تا از خویشتن خویش جدا شود.

·        فروغ در این بند شعر تمام ساز و برگ لازم را برای تطهیر ابلیس فراهم می آورد تا سرانجام ابلیس را خدا واره سازد و بپرستد.

1

ای بسا شب ها که در خواب من آمد او

چشم هایش چشمه های اشک و خون بودند
 

·        ابلیس در این بیت شعر به مقام موجودی عاطفه مند و احساس مند ارتقا داه می شود، موجود حساسی که چشم هایش یادآور چشمه های اشک و خون اند.

2

·        می توان گفت، که فروغ ابلیس را  ابلیسیت زدائی می کند.

3

·        فروغ برای ابلیست زدائی ابلیس، خصائل و صفات پسندیده جدیدی اختراع می کند و به ابلیس نسبت می دهد.

4

·        خرافه دیرمان ابلیس بدین طریق به قلم شاعری در قرن بیستم نه نفی، نه نقد، بلکه حفظ می شود.

·        ابلیس به نحوی از انحاء هومانیزه (انسان واره) می شود.

5

·        بدین طریق مظهر سمبلیک شر در دوئالیسم فقهی دیرین به صفات و خصایل هومانیستی مزین می شود.

·        بعدها شاعری دیگر به نام احمد شاملو در دیار فروغ احتمالا همین کار را با ضحاک خواهد کرد.

6

·        این کرد و کارها را می توان باز تعریف خرافه ها و اساطیر به نیات دیگر نامید.

·        نیاتی که باید کشف، ریشه یابی و افشا شوند.

ادامه دارد.