سیری در گلستان سعدی (81)

 سعدی شیرازی 

 ( ۵۶۸ - ۶۷۱ هجری شمسی)

حکایت ششم

(گلستان با ب اول، ص 25 ) 

تحلیلی از شین میم شین

پادشاهی که طرح ظلم افکند

پای دیوار ملک خویش بکند.

·        معنی تحت اللفظی:

·        پادشاهی که ستم کند، پایه و اساس کشور خویش را تخریب می کند.

1

·        سعدی در این بیت، دیالک تیک زیربنا و روبنا را به شکل دیالک تیک پای دیوار ملک و ملک (پایه دژ ملک و ملک) بسط و تعمیم می دهد و بطور تلویحی نقش تعیین کننده را از آن زیربنا (پای دیوار ملک) می داند.

·        سعدی اما ضمنا بطرز شگفت انگیزی در سنت مارکس از نقش منفی و مثبت، سازنده و مخرب روبنای ایدئولوژیکی (سلطنت) بر زیربنای اقتصادی جامعه پرده برمی دارد:

·        روبنا بزعم سعدی می تواند زیربنای جامعه را بطرز رادیکالی یعنی از ریشه و پایه و اساس تخریب کند.

·        دیالک تیک زیربنا و روبنا یکی از شناخت افزارهای دیالک تیکی مهم در ماتریالیسم تاریخی است که در فرم های مختلف زیر بسط و تعمیم می یابد: 

الف

·        در فرم دیالک تیک مناسبات تولیدی و روبنای ایدئولوژیکی (سیاسی، حقوقی، قضائی، هنری، اخلاقی و غیره)  

ب

·        در فرم دیالک تیک ساختار اقتصادی و روبنای ایدئولوژیکی.

ت

·        در فرم دیالک تیک طبقه حاکمه و هیئت حاکمه و غیره

2

·        سعدی در این بیت، ستمگری پادشاه را موجب تخریب پایه های سلطنت می داند.

·        شدت ستم وارده از سوی طبقه حاکمه فئودالی بر رعایا آن چنان بوده که رعایا قادر به کشت و زرع نمی شدند، روستاها را ترک می گفتند و به خیل بیشمار بی خانمانان و گدایان می پیوستند.

·        در نتیجه هزاران ده ویران به جا می ماند.

·        با رکود کشاورزی، تجارت و صنعت کوچک و غیره هم مختل می شد و فقر و فاقه مادی و معنوی، فکری و فرهنگی در سراسر کشور گسترش می یافت.

3

 نظامی، «مخزن الاسرار»

(احسان طبری»، برخی بررسی ها در باره جهان بینی ها و جنبش های اجتماعی در ایران»، ص 40.)  

گر ملک این است و چنین روزگار

زین ده ویران، دهمت صد هزار

·        معنی تحت اللفظی:

·        اگر پادشاه همین باشد و روزگار چنین باشد، از این جور دهات مخروبه می توانم هزاران هزار نشانت دهم.

4

گر ملک این است و چنین روزگار

زین ده ویران، دهمت صد هزار

·        در این بیت نظامی نیز دیالک تیک زیربنا و روبنا به شکل دیالک تیک ده و سلطنت، به شکل دیالک تیک تولید کشاورزی و سلطنت بسط و تعمیم می یابد و از نقش مخرب روبنای جامعه  بر زیربنای آن  پرده برداشته می شود.

·        مارکسیسم ـ لنینیسم همین است، دیگر.

·        شعور مارکسیستی ـ لنینیستی سعدی و نظامی و غیره صدها بار بیشتر از شعور خیلی از مدعیان سیاسی و نظری فعلی بوده است.

·        این ضمنا دلالت بر صحت بی چون و چرای جهان بینی طبقه کارگر (فلسفه مارکسیستی ـ لنینیستی) دارد.

·        فلسفه مارکسیستی ـ لنینیستی انعکاس درست قانونمندی های عینی و واقعی در طبیعت و تفکر و جامعه بشری است.

·        دیالک تیک زیر بنا و روبنا را بهتر از سعدی و نظامی نمی توان بسط و تعمیم داد، آنهم قرن ها قبل از تولد مارکس و انگلس و لنین.

5

پادشاهی که طرح ظلم افکند

پای دیوار ملک خویش بکند.

·        ایراد این بیت اما در ابهام آن است:

·        در این بیت سعدی و ابیات مشابه، ستم وارده بر توده، همواره به طرزی مخدوش منعکس می شود.

·        مثلا فردی تلقی می شود و به نام شاه تمام می شود.

·        این شیوه مخدوش و معیوب انعکاس واقعیت عینی همچنان و هنوز ادامه دارد و بطرز حساب شده و سنجیده ای تقویت می یابد و تکمیل می شود.

6

·        هنوز هم جنگی امپریالیستی به حساب صدر اعظمی، شاهی، رئیس جمهوری گذاشته می شود و در صورت به تنگ آمدن مردم تعویض صدر اعظم، شاه و رئیس جمهور، تعویض عضوی از هیئت حاکمه و یا تمامت آن به مثابه تنها ره رهائی تبلیغ می شود.

·        بدین طریق، حکومت حزبی از طبقه حاکمه بوسیله حکومت حزب دیگری از همان طبقه حاکمه جایگزین می شود و فاجعه ادامه می یابد.

7

·        این شیوه نگرش از دیرباز، نه بطور سوبژکتیف و تصادفی، بلکه بطور عمدی و سنجیده و اندیشیده و آگاهانه اشاعه داده می شود، تا طبقه حاکمه نا شناخته بماند و سلب قدرت از آن هرگز به مخیله کسی خطور نکند و مطرح نگردد.

·        اما بدون انتقال قدرت سیاسی و اقتصادی از طبقه ارتجاعی به طبقه انقلابی نمی توان از تحول واقعی و امید بخش سخن گفت.

·        تحول واقعی وضع وخیم حاکم فقط از طریق انقلاب اجتماعی میسر می شود و نه از راه تعویض مهره و یا مهره هائی از اعضای هیئت حاکمه.

·        همیشه میان هیئت حاکمه (سلطنت، ولایت، جمهوریت، شوراها و غیره) و طبقه حاکمه رابطه ای دیالک تیکی برقرار است.

·        هیئت حاکمه را همیشه باید در این داربست دیالک تیکی درک و استنباط کرد و نسبت بدان موضع گرفت.

ادامه دارد.