سیری در جهان بینی عمر خیام (5)

عمر خیام (427 ـ 510)

(1048 ـ 1131)

  شین میم شین

تحلیل رباعی دهم

·        امروز ترا دسترس فردا نیست

·        و اندیشه فردات، بجز سودا نیست

·        ضایع مکن این دم، ار دلت شیدا نیست

·        کاین باقی عمر را بها پیدا نیست

بیت اول

امروز ترا دسترس فردا نیست

و اندیشه فردات، بجز سودا نیست

·        معنی تحت اللفظی بیت:

·        برای تو امروز،  فردا دسترس ناپذیر است.

·        اندیشیدن به فردا، خیال باطل است و بس.

1

·        خیام در این بیت، دوئالیسم مضارع و مستقبل را، دوئالیسم زمان حال و آینده را به شکل دوئالیسم امروز و فردا بسط و تعمیم می دهد و نقش تعیین کننده را از آن مضارع و زمان حال (امروز) می داند و حتی اندیشیدن به فردا و آینده را به بهانه دسترس ناپذیری بالفعل آن، خیال باطل جا می زند.

2

·        خیام خیلی خیلی انقلابی، پیوند دیالک تیکی ـ عینی امروز و فردا را درک نمی کند و خواننده و شنونده بخت برگشته رباعیات خود را در زمان حال میخکوب می کند و روابط او را با فردا و آینده خود و همنوعان خود قطع می کند.

3

·        فقط کسانی که به دلایل طبقاتی و یا معرفتی ـ نظری برای حقیقت عینی تره خرد نمی کنند، می توانند استنباطی جز این از این بیت خیام استخراج کنند و به خورد خود و خلایق بدهند.

·        یعنی به خودفریبی و عوامفریبی دست بزنند.

4

·        خیال باطل نامیدن اندیشیدن به آینده، نه کسب و کار انقلابیون، بلکه مرتجعین بوده، همچنان و هنوز است و همیشه خواهد بود.

5

·        امروز پلی است میان گذشته و آینده.

·        هر انقلابی همیشه و همه جا از نقد دیالک تیکی گذشته، از دور ریختن عناصر مادی و معنوی منفی و بازدارنده و توسعه همه جانبه عناصر مادی و معنوی مثبت و بالنده آن دفاع می کند تا آینده کپیه امروز نگردد، تا آینده پیشاپیش تخریب نشود و از آینده وارگی تهی نگردد.

·        توجه عملی و نظری جدی به تریاد (تثلیث) دیالک تیکی ماضی و مضارع و مستقبل، اصل است و انقلابی و مرتجع بر مبنای توجه عملی و نظری بدان تعیین و مرزبندی می شوند.

6

·        امروزه همه نمایندگان رنگارنگ بورژوازی واپسین زیر پرچم های ایدئولوژیکی متلون ولی ماهیتا واحد، همین تثلیث ماضی و مضارع و مستقبل را مورد حمله قرار می دهند و تخریب می کنند تا نظام سرمایه داری انحصاری ـ دولتی را پایان تاریخ جا بزنند و خلایق را از امید قانونمند به آینده ی فارغ از استثمار و ستم ناامید سازند.

بیت دوم

ضایع مکن این دم، ار دلت شیدا نیست

کاین باقی عمر را بها پیدا نیست

·        معنی تحت اللفظی بیت:

·        اگر دیوانه نیستی، امروز را ضایع مکن.

·        برای اینکه ارزش باقی عمر معلوم نیست.

1

·        خیام در این بیت، دوئالیسم دم و عمر را، دوئالیسم مضارع و زندگی را به خورد خواننده و شنونده می دهد.

·        یعنی میان دم و باقی عمر، میان لحظه و روند، میان حال و گذشته و آینده دیوار متافیزیکی (ضد دیالک تیکی) می کشد و به زور لحظه را بر روند، دم را بر عمر، حال را بر گذشته و آینده مقدم می داند.

2

·        کسی که در صدد وارونه کردن دیالک تیک عینی هستی است، کسی که قصد جا زدن تقدم لحظه بر روند، دم بر عمر، جزء بر کل، حال بر آینده است، قاعدتا چاره ای جز بی اعتبار کردن دگراندیش خوداندیش ندارد.

·        از این رو ست که خیام با توسل به حربه تهمت دیوانگی و دلشیدائی، خواننده و شنونده رباعیات خود را پیشاپیش خلع سلاح می کند و به قبول یاوه خود وامی دارد.

پایان