شیخ محمود شبستری
( ۶۸۷ ق ـ )
گشتی
از
شین میم شین
۲
برو یک نقطهٔ آتش بگردان
که بینی دایره از سرعت آن
معنی تحت اللفظی:
اگر نقطه ای از آتش را بگردانی، از حرکت آن، دایره ای پدید می آید.
این مثال شیخ برای اثبات امپیریستی (تجربی) ادعای خود در بیت قبلی است:
جهان خود جمله، امر اعتباری است
چو آن یک نقطه که اندر دَوْر ساری است
معنی تحت اللفظی:
جهان امری اعتباری است.
البته فرمول بندی شیخ ضعیف و ناروشن و نارسا ست.
معلوم نیست که منظورش از «یک نقطه از آتش» چیست.
۳
یکی گر در شمار آید به ناچار
نگردد واحد از اعدادِ بسیار
معنی تحت اللفظی:
محتوای این ادعای شیخ این است که امور اعتباری در چند و چون واقعیات امور
نقش تعیین کننده ای بازی نمی کنند.
برای اینکه سوبژکتیو (ذهنی) اند و نه اوبژکتیو (عینی).
نتیجه مورد نظر شیخ این است که «ما سوی الله» (هر آنچه که جز خدا ست)
هیج و پوچ است.
شیخ
در بیت بعدی همین نکته را از صراحت می گذراند:
۴
حدیث «ما سوی الله» را رها کن
به عقلِ خویش این را زان جدا کن
معنی تحت اللفظی:
هر آنچه را که غیر از خدا ست و عاری از اهمیت و اعتبار است، مورد صرفنظر قرار باید داد.
یعنی
به مدد عقل باید میان چیزهای طبیعی و ماورای طبیعی (الهی) به نفع ماورای طبیعی (الهی) مرزبندی کرد.
این بدان معنی است
که
الله = همه کاره و همه چیز
و
مای سوی الله = هیچ و پوچ.
این ادعای شیخ اما با اصل وحدت وجود کذایی عرفان منافات دارد.
یعنی
با پانته ئیسم (همه چیز خدایی، باور به الهیت همه چیز هستی، باور به هویت خر و خدا و خلق و خورجین و خرما) ناسازگار است.
باید به تحلیل این شعر ادامه دهیم تا بهتر قضاوت کنیم.
ادامه دارد.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر