خود آموز خود اندیشی (۱۲۴۰)

  

 

شین میم شین

بوستان

باب سوم

در عشق و مستی و شور

حکایت یازدهم

بخش دوم

(دکتر حسین رزمجو، «بوستان سعدی»، ص ۹۱ )

ما به سوی آنچه دانش زمانه مان نموده، می رویم

 

عظیم است پیش تو دریا به موج

بلند است خورشید تابان بر اوج

 

ولی اهل صورت کجا پی برند

که ارباب معنی به ملکی در اند

که گر آفتاب است، یک ذره نیست

و گر هفت دریا ست، یک قطره نیست.

معنی تحت اللفظی:

از دید امثال تو،

معیار عینی برای تشخیص عظمت دریا، امواج آن است

و

معیار عینی برای عظمت خورشید، جای آن در اوج آسمان ها ست.

تو جزو ظاهربینانی.

به همین دلیل از کیفیت ذات بینان بی خبر مانده ای.

از دید ذات بینان، خورشید ذره ای بیش نیست و دریاهای هفتگانه، قطره ای بیش نیست.

 

سعدی

در بیت اول این بیت شعر، دست به مغلطه می زند.

او خود دریا را کنار می گذارد و عظمت آن را عمده می کند و به جای نشان دادن عظمت واقعی دریا، به عظمت یکی از عناصر دریا، یعنی موج استناد می ورزد.

 

او خورشید تابان را هم به همان سان کنار می گذارد و بلندی آن را زیر ذره بین تحلیل می نهد.

بدین طریق صفتی از دریا و خورشید تابان به جای وجود واقعی و عینی آندو موضوع بحث قرار داده می شود، تا انکارشان آسانتر شود.

 

به عبارت دیگر

سعدی

دیالک تیک جزء و کل

را

به صورت دیالک تیک موج و دریا

و

به صورت دیالک تیک اوج و خورشید بسط و تعمیم می دهد.

بعد کل را ماستمالی می کند و جزء (موج و اوج) را مورد بحث قرار می دهد و دست به عوامفریبی می زند.

 

ادامه دارد.