دایرة المعارف روشنگری: فرهنگ مفاهیم فلسفی (ت) تمدن

پروفسور دکتر هانس شولیسه

برگردان

شین میم شین

· تمدن در زبان عامیانه به معنی فرهنگ مادی به کار می رود.

· مارکسیسم ـ لنینیسم تحت مفهوم تمدن، آن دوره از تاریخ بشریت را در نظر می گیرد که با تجزیه و تلاشی جامعه اولیه آغاز می شود و در گذر از برده داری، فئودالیسم و سرمایه داری، یعنی «سه فرم بزرگ بردگی که شاخص های سه دوره بزرگ تمدن اند» ـ به سوسیالیسم می رسد که با آن تاریخ واقعی، یعنی انسانی بشریت آغاز می شود و ادامه می یابد.

· (مارکس و انگلس، «کلیات»، جلد ۲۱، ص ۱۷۰)

· با توجه به تضادمندی درونی توسعه تمدن در سرمایه داری و به ویژه در امپریالیسم، فلاسفه بورژوائی آلمان، تمدن و فرهنگ را به طور متافیزیکی در مقابل هم قرار می دهند.

· بدین طریق اشپنگلر ـ نظریه پردازحرکت دایره وار ـ مرحله اضمحلال را به مثابه سومین مرحله توسعه هشت فرهنگ جهانی، مستقیما به مثابه مرحله ای از تمدن تلقی می کند.

آرنولد توینبی

(۱۸۸۹ ـ ۱۹۷۵(
فرهنگمورخ، تاریخفیلسوف، سیاستمدار انگلیسی
از مبلغان تئوری حرکت دایره وار

· آرنولد توینبی ـ جانشین انگلیسی اشپنگلر ـ برعکس، مفهوم تمدن را با مفهوم اشپنگلری «دایره فرهنگ» مترادف می داند.

· توینبی از این مفهوم تمدن برای تقسیم مکانی و زمانی تاریخ جهان به مقاطع دلبخواهی گوناگون مجزا از هم استفاده می کند و شاخص های این تقسیم بندی او را تعلیمات دینی حاکم، سبک هنری، کشفیات بزرگ و امثالهم در موارد مختلف و متنوع تشکیل می دهند.

· توینبی به کمک این مفهوم، اهداف زیر را در مد نظر دارد:

الف

· مقابله با مفهوم مارکسیستی فرماسیون اقتصادی ـ جامعتی

· مقابله با نظریه مارکسیستی مبتنی بر وحدت تاریخ جهان و پیشرفت جامعتی

· توجیه تئوری خود تحت عنوان یوروسانتریسم (اروپامرکزی(

· توجیه بقای نظام محکوم به زوال سرمایه داری

بطلان تفسیر توینبی از مفهوم «تمدن»

۱
به لحاظ منطق صوری

· اما این مفهوم سازی توینبی به لحاظ منطق صوری اشتباه آمیز است.

· زیرا تمدن های مورد نظر او هر کدام به مثابه تمدنی مطلقا منحصر به فرد و غیرقابل مقایسه با تمدن های دیگرند و از هیچ لحاظی وجه مشترکی میان آنان وجود ندارد.

· امری که استفاده از مفهوم واحد را پیشاپیش ممنوع می سازد.

ب
به لحاظ تئوریکی (نظری)

· این مفهوم سازی به لحاظ تئوریکی هم اشتباه آمیز است.

· زیرا توسعه تاریخ را نمی توان ناشی از پدیده های فکری (هنر، مذهب و غیره) قلمداد کرد.

پ
تضاد با اصول تفکرعلمی

· و بالاخره این مفهوم سازی بر خلاف اصول تفکر علمی است.

· زیرا آن از ارائه دلیل عقلی برای توسعه بالنده تمدن به اصطلاح مسیحی ـ غربی عاجز است که تحت این عنوان دولت های سرمایه داری اروپا و آمریکا مطرح می شوند.

· مراجعه کنید به فرماسیون اقتصادی، فرهنگ، پیشرفت، توسعه، تئوری حرکت دایره وار