پروفسور دکتر گونتر کروبر
برگردان
شین میم شین
۱
• مشاهده به نوعی از کردوکار عملی انسان ها، به نوعی از روابط عملی انسان ها با جهان عینی پیرامون شان و یا با خودشان (خود نگری) اطلاق می شود.
۲
• مشاهده ضمنا به مثابه متد شناخت تلقی می شود که از ادراک آماجگرای حسی (بی واسطه و یا با واسطه، مستقیم و یا غیرمستقیم) اوبژکت (موضوع شناخت) مورد نظر تشکیل می یابد.
۳
• مشاهده را در فرم آغازینش می توان در حیوانات نیز یافت.
۴
• مشاهده از رفتار غریزتا (بطور غریزی) مشروط حیوانات نسبت به محیط زیست ناشی می شود و فرم یک عمل (اکت) نویروفیزیولوژیکی را دارد.
۵
• خودویژگی این عمل نویروفیزیولوژیکی در وابستگی به خصوصیات انواع جانوران تعیین می شود و با تحریکات ناشی از شرایط محیط زیست مربوطه بوجود می آید.
۶
• مشاهده اما به صورت توسعه یافته اش با کردوکار کاری انسان ها پیوند دارد و لذا فرم مناسبات عملی خاص انسانی با واقعیت عینی است.
۷
• ساده ترین روند کار از مشاهدات آغاز می شود.
۸
• انسان ابتدائی که ابزار کار خود را از مواد معین و به شکل معین می سازد، قبلا باید تأثیرات اشیاء ساخته شده از این مواد را در فرم مورد نظر در کردوکار عملی خویش مشاهده کرده باشد.
۹
• انسان ابتدائی ضمنا در ن کار، به مشاهدات جدیدی نایل می آید، با مشخصات جدید اشیای پیرامون خود آشنا می شود و آنها را مورد بهره برداری قرار می دهد.
۱۰
• مشاهده از رفتار اکتیو (فعالیت مبتنی بر آگاهی) انسان با محیط زیست خویش حکایت دارد.
۱۱
• مشاهده فقط از ادراک پاسیو (منفعل) تشکیل نمی یابد.
۱۲
• پیش شرط مشاهده، اغلب، عبارت است از قرار گرفتن آگاهانه سوبژکت شناسنده و کوشنده در مقابل اوبژکت مورد شناسائی.
۱۳
• گشتاور اکتیو (فعالیت مبتنی بر آگاهی) مشاهده را در این امر می توان در چیزهای زیر دید:
الف
• در مشاهده اولا اوبژکت (موضوع) مورد مشاهده قاعدتا آگاهانه انتخاب می شود.
ب
• ثانیا مشاهده برای آماج معینی صورت می گیرد.
پ
• و لذا ثالثا مشاهده از هر دو نظر هدفمند است.
۱۴
• حتی در صورتی که مشاهده بطور تصادفی صورت گیرد، یعنی نه اوبژکت مورد مشاهده آگاهانه انتخاب شود و نه آماج مشاهده از قبل معلوم باشد، مشاهده، تنها زمانی ارزش عملی کسب خواهد کرد و برای شناخت مهم خواهد بود که با مشاهدات دیگر مورد مقایسه قرار گیرد، الهامبخش مشاهدات جدید و تشخیص های جدید باشد، در چارچوب سیستم نظری موجود قرار داده شود و هکذا.
۱۵
• به عبارت دیگر، زمانی که کردوکار اکتیو عملی و نظری (تئوریک) انسان بتواند مشاهده تصادفا انجام یافته را در پیوندهای موجود، نظم و ترتیب بخشد.
۱۶
• بنابرین هر مشاهده ای نه تنها حاکی از رابطه عملی انسان با محیط زیست خویش است، بلکه همزمان عناصر نظری او نسبت به جهان را نیز در بر دارد.
۱۷
• این وحدت رابطه عملی و نظری با جهان، خود را بویژه در مشاهده علمی آشکار می سازد.
۱۸
• مشاهده به مثابه متد شناخت علمی نه تنها تأملات تئوریکی را پیش شرط خود قرار می دهد، که برای تعیین اوبژکت مشاهده، وسیله مشاهده و آماج مشاهده ضرورند، بلکه در قالب داتاهای (داده های) مشاهده ای، مواد تجربی لازم را برای تعمیم های تئوریک، برای طرح ریزی فرضیه ها، برای اجرای آزمایش ها و غیره به همراه می آورد.
۱۹
• مشاهده، فرضیه، آزمایش و تئوری در هر متد آزمایشی، وحدتی نا گسستنی با هم تشکیل می دهند، همدیگر را پیش شرط خود قرار می دهند و تکمیل می کنند.
۲۰
• اگرچه مشاهده و آزمایش به مثابه انواع رابطه عملی و اکتیو انسان با محیط زیست خود و به مثابه متدهای شناخت حاوی شاخص های مشترکی اند، با این حال تفاوت های مهمی با هم دارند.
۲۱
• این تفاوت ها را بویژه در رابطه مشاهده بیواسطه با آزمایش می توان دید.
۲۲
• در حالیکه در آزمایش، اوبژکت مورد بررسی بطور آماجگرایانه تغییر داده می شود، تحت تأثیرات گوناگونی قرار می گیرد، شرایط آزمایش بارها تغییر داده می شوند و غیره، مشاهده بیواسطه چنین تأثیراتی را پیش شرط خود قرار نمی دهد.
۲۳
• مشاهده بیواسطه صرف، اغلب به ادراک ظاهر اوبژکت مورد نظر نایل می آید، بی آنکه آن را تغییر دهد.
۲۴
• این ویژگی مشاهده بیواسطه، همیشه چنان مورد تفسیر قرار می گیرد که گویا مشاهده فقط یک گشتاور پاسیو (منفعل) شناخت است و آزمایش ـ برعکس ـ گشتاور اکتیو شناخت.
۲۵
• اما این نظریه، فراموش می کند که مشاهده بیواسطه با قرار گرفتن اکتیو انسان ها در مقابل اوبژکت مورد مشاهده همراه است، اگرچه پیش شرط مشاهده تأثیر اکتیو و بیواسطه بر اوبژکت نیست.
۲۶
• در حالیکه آزمایش امکان شناخت علل، ماهیت و قانونمندی های حاکم بر اوبژکت ها را فراهم می آورد، مشاهده صرف، تنها راه تشخیص وجود، همزیستی و توالی زمانی پدیده ها را هموار می سازد.
۲۷
• مشاهده صرف نه توضیح اوبژکت را، بلکه توصیف آن را امکان پذیر می سازد.
۲۸
• در مشاهده بیواسطه می توان بطور بیواسطه بااعضای حسی بدون کمک گرفتن از سیستم های مادی دیگر، مثلا وسایل کمکی فنی از قبیل تلسکوپ و غیره به ادراک مشخصات اوبژکت (چیز، موضوع) مورد مشاهده نایل آمد.
۲۹
• مشاهده با واسطه اما به کمک ابزار و آلاتی که میان مشاهده گر و اوبژکت مورد مشاهده قرار داده می شوند و نقش تقویت کننده اعضای حسی طبیعی را ایفا می کنند، صورت می گیرد.
۳۰
• هرکدام از ابزار و آلات مورد استفاده برای مشاهده، سیستمی از تأملات تئوریکی را پیش شرط خود دارد.
۳۱
• از این رو مشاهده با واسطه به مراتب، بیشتر از مشاهده بیواسطه وحدتی از دو گشتاور حسی و عقلی شناخت است.
• مراجعه کنید به دیالک تیک حسی و عقلی
۳۲
• علاوه بر مشاهده بیواسطه و مشاهده با واسطه باید میان مشاهده مستقیم و غیرمستقیم نیز تفاوت قائل شد.
۳۳
• در مشاهده مستقیم ادراک مشخصات مورد نظر اوبژکت مورد مشاهده می تواند مستقیما جامه عمل پوشد.
۳۴
• مشاهده مستقیم می تواند با واسطه (به واسطه ابزار و آلات) و یا بیواسطه صورت گیرد.
۳۵
• مشاهده غیرمستقیم اما برعکس، با استفاده از سیستم های مادی دیگر، ابزار و آلات و غیره انجام می یابد.
۳۶
• مشاهده غیرمستقیم وقتی مورد استفاده قرار می گیرد که مشخصات اوبژکت مورد مشاهده، بطور با واسطه و یا بطور بیواسطه، برای اعضای حسی مستقیما دسترس پذیر نباشند.
۳۷
• مشاهده غیرمستقیم مبتنی است بر شناخت پیوندهای قانونمند میان مشخصات اوبژکت مورد مشاهده و تغییرات سیستم مادی، ابزار و آلات و غیره که برای مشاهده مستقیم دسترس پذیر است.
۳۸
• از چند و چون سیستم قابل مشاهده مستقیم می توان به چند و چون مشخصات اوبژکت مورد مشاهده پی برد.
• مثلا با مشاهده خطوط معینی در طیف نور آفتاب می توان به وجود عناصر شیمیائی معینی در خورشید پی برد.
۳۹
• با توسعه علوم و با نفوذ شناخت در عرصه های کیهانی و ذره ای که خارج از دسترس مستقیم اعضای حسی قرار دارند، اهمیت مشاهده غیرمستقیم افزایش یافته است.
۴۰
• روند مشاهده مستقیم، به واسطه دستگاه ها و مشاهده غیرمستقیم وابسته به تغییر چندباره کدگذاری اطلاعات حاصله بوسیله حواس و یا بوسیله دستگاه های مشاهده گردیده است.
۴۱
• در مشاهده غیرمستقیم حلاجی اطلاعاتی که بکمک دستگاه های مشاهده کسب شده اند، نقش بزرگ بی سابقه ای بازی می کند.
۴۲
• علاوه بر این، اینجا مسئله تفسیر اطلاعات اهمیت کسب می کند.
۴۳
• برای تفسیر درست داده های (داتاهای) مشاهده (مثلا حرکت عقربه دستگاه اندازه گیری، منحنی رسم شده بوسیله اوس سیلوگراف و غیره) مشاهده گر باید به معارف تئوریکی و تجارب عملی لازم، مجهز باشد.
۴۴
• افراد عادی می توانند همین مشاهدات را انجام دهند، ولی قادر به تفسیر درست آنها نخواهند بود.
۴۵
• بنابرین، ارزش و اعتبار مشاهده غیرمستقیم به توانائی سوبژکت وابسته است که به نوبه خود محصول توسعه تاریخی ـ اجتماعی و فردی او ست.
• به عبارت دیگر، ارزش و اعتبار مشاهده غیرمستقیم بوسیله سطح توسعه تمام ـ اجتماعی و فردی معارف و تجارب مشاهده گر مشروط می شود.
۴۶
• در حالیکه در مشاهده بی واسطه، اوبژکت مورد مشاهده تحت هیچ تأثیری از سوی مشاهده گر قرار ندارد، مشاهده مستقیم، مشاهده با واسطه و همچنین مشاهده غیرمستقیم می توانند با تغییراتی در اوبژکت مورد مشاهده همراه باشند.
• مثلا زمانی که انرژی لازم برای ادراک اوبژکت به اندازه انرژی خود اوبژکت باشد.
۴۷
• این وضع در فیزیک مدرن همواره بهانه ای برای سخن گفتن از کنترل ناپذیری اصولی شده است که گویا از مختل کردن اوبژکت مورد مشاهده بوسیله دستگاه مشاهده ناشی می شود.
۴۸
• در این گونه موارد در بی خبری از رابطه دیالک تیکی سوبژکت و اوبژکت، ازعدم عینیت رخدادها درعرصه فیزیک کوانتومی سخن گفته می شود و از مشاهده ناپذیری اصولی این رخدادها.
• (مراجعه کنید به مشاهده پذیری)
۴۹
• میان انواع مختلف مشاهده می توان بر مبنای عوامل زیرین تفاوت گذاشت:
الف
• برمبنای چیستایی اوبژکت مشاهده
ب
• برمبنای چگونگی انجام مشاهده
پ
• برمبنای آماج مشاهده.
۵۰
• مثلا آماج مشاهده می تواند ثبت پدیده های معینی باشد تا بتوان بر مبنای مواد حاصله از مشاهده به تعمیم استنتاجی، طبقه بندی و غیره اقدام کرد.
۵۱
• این متد مشاهده ثبتی مثلا در علوم اجتماعی تجربی استعمال وسیع دارد.
۵۲
• مشاهده کنترلی برای کردوکار علمی و عملی انسانها از اهمیت بزرگی برخوردار است.
۵۳
• آماج این نوع مشاهده در مشاهده روندهای طبیعی و یا مصنوعی (مثلا روندهای تکنیکی، تکنولوژیکی و غیره) عبارت است از تضمین جریان عادی این روندها و یا مطلوب سازی آنها.
۵۴
• سیستم های حلاجی اطلاعات در جریان انقلاب علمی ـ فنی اهمیت هرچه بیشتری کسب می کنند و وظیفه انسان شاغل در تولید، اجرای هرچه وسیعتر فونکسیون های هدایت و تنظیم می گردد و به همان اندازه نیز نقش مشاهده کنترلی افزایش می یابد.
۵۵
• در هر تولید اوتوماتیزه شده، کار جسمی جای خود را عمدتا به حلاجی اطلاعات (مشاهده) می دهد که توسط دستگاه های کنترلی مربوطه ثبت می شوند و بر مبنای آنها تصمیم گیری های لازم برای تنظیم روند مربوطه تولید انجام می یابند.
۵۶
• مشاهده ای که از دیرباز بخشی از روند تولید باشد، مشاهده ای است که همواره بر نظرات علمی استوار شده است.
۵۷
• این امر نه تنها حاکی از وحدت گشتاورهای حسی و عقلی است، بلکه علاوه بر آن حاکی از وحدت کار جسمی و فکری و روحی است که روز به روز اهمیت بیشتری کسب می کند.
• مراجعه کنید به مشاهده پذیری، شناخت.
پایان
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر