خرد ـ انسان ـ تاریخ (۱۷)

 

پروفسور دکتر مانفرد بور

پروفسور دکتر گرهارد بارچ

بررسی تاریخ توسعه ی فلسفه کلاسیک بورژوائی

بخش دوم

سر آغاز تفکر کلاسیک بورژوائی

در

 فلسفه نیکولاس کوزانوس

ادامه

قسمت ششم

۱

·      کوزانوس برای تجسم و تصویر اندیشه ی انطباق اضداد و ضمنا برای تجسم و تصویر رابطه دیالک تیکی بی پایان و با پایان (خدا و جهان)، بارها و بارها به تفکر مته متیکی (ریاضی) روی می آورد.

۲

·      کار کردن با امثله ریاضی کسب و کار کوزانوس بوده است. 

۳

·      نیازی به توضیح نیست که تفکر مته متیکی کوزانوس فقط به لحاظ تاریخی جالب است.   

۴

·      این اما در رابطه با بحث ما تعیین کننده نیست

۵

·      مهم خط فکری اصلی و علمی کوزانوس است که در آن تبیین می یابد و کوزانوس بدین طریق پا از قرن خویش فراتر می گذارد.

۶

·      برای تجسم و تصویر تفکر مته متیکی کوزانوس مثالی ذکر می کنیم که همزمان نشان می دهد که او چگونه در این عرصه دانش بشری، اندیشه انطباق اضداد را معتبر می داند و اعتبار می بخشد.

۷

·      من می گویم:

الف

·      اگر خط بی پایانی وجود داشته باشد، آن می تواند مثلثی، دایره ای و کره ای باشد.

ب

·      ضمنا اگر کره بی پایانی وجود داشته باشد، آن می تواند مثلثی، دایره ای و خطی باشد.

پ

·      همین روند و روال در مورد مثلث بی پایان و دایره بی پایان هم صادق است.

ت

·      در مورد اول روشن می شود که خط بی پایان خط راستی (مستقیمی) است.

·      برای اینکه قطر دایره خط مستقیمی است.

·      محیط خط منحنی، طولانی تر از قطر است.

ث

·      اگر اکنون این خط منحنی، کوتاهتر باشد، هر چه دایره بزرگتر باشد، محیط بزرگترین دایره ممکنه اصلا منحنی نخواهد بود.

·      یعنی کاملا مستقیم خواهد بود.

·      بنابرین کوچکترین با بزرگترین انطباق خواهد یافت.

·      (شامپف ص ۱۶)

۸

·      کوزانوس متعاقب با تجسم و تصویر مته متیکی اش اعلام می دارد: 

·      «در چیزهای الهی ما باید در هر مفهوم ساده، تا آنجا که امکان پذیر باشد، اضداد را در یک ضد جمعبندی کنیم (تجرید کنیم. مترجم)

·      أن سان که در تجزیه اش به صورت اضداد در آید.

·      بنابرین، میان چیزهای الهی نباید تفاوت قایل شد و آنها را به مثابه اضداد تلقی کرد.

·      بلکه باید آنها را به طرز اپریوریکی (ماورای تجربی) در اصل ساده ای درک کرد که تفاوت داشتن و تفاوت نداشتن فرقی با هم ندارد.

·      در این صورت سه گانگی با یگانگی (تثلیث با وحدانیت) یکسان خواهد بود.

·      برای اینکه هرجا تفاوت داشتن و تفاوت نداشتن یکسان باشد، تثلیث با وحدانیت یکسان یکسان خواهد بود و وحدانیت با تثلیث.»

·      (همانجا ص ۲۱)

۹

·      کار کوزانوس با امثله مته متیکی، با تأکید بر نقش آزمایش در  روند شناخت و با مطالبه سمتگیری در پرتو دانش دقیقه در عرصه فلسفه، پیوند تنگاتنگ دارد.

۱۰

·      وارونه سازی ریاضیات، دانش دقیقه (علوم) و آزمایش دره عمیقی میان کوزانوس و فلسفه اسکولاستیک حفر می کند.

۱۱

روجر بیکن

(۱۲۱۴ ـ ۱۲۹۲)
فیلسوف انگلیسی ـ فرانسوی 

·      اگر از روجر بیکن صرفنظر کنیم که دو قرن قبل از کوزانوس به طرز مصرانه ای علوم تجربی را مطالبه کرده است، با کوزانوس طلوع  پیشاپیش  تفکر مته متیکی و آزمایشی قرون ۱۷ و ۱۸ صورت می گیرد.

۱۲

·      کوزانوس بکرات بر نقش آزمایش به مثابه وسیله فوق العاده ای برای کشف حقیقت اشاره می کند.

۱۳

·      در این زمینه می توان بویژه  به اثر او تحت عنوان «بی خبر از فوت و فن ترازو» (۱۴۵۰) اشاره کرد.

۱۴

·      کوزانوس راجع به سطح توسعه دانش طبیعی و طبی در آن زمان، اطلاعات ارزشمندی عرضه می دارد.

۱۵

·      کوزانوس علاوه بر آن، بر اهمیت دانش طبیعی و طبی تأکید می ورزد:

·      کوزانوس می کوشد  تا علوم عصر خود را از منظر ترازوها، یعنی با اعداد و اندازه ها مورد توجه قرار دهد.

۱۶

·      او می نویسد:

·      «اگرچه چیزی در این دنیا نمی تواند به دقت (مطلق) برسد، اما علیرغم آن، به تجربه در می یابیم که نتیجه ترازو به حقیقت نزدیکتر است.»

·      ( کوزانوس، «بی خبر از فوت و فن ترازو» (۱۴۵۰)  ۱۹۴۴، ص ۱۹)

۱۷

·      در پایان همین اثر کوزانوس، البته نه به زبان مفهومی مدرن، با اشاره ای مبنی بر ضرورت عرضه دانش اوبژکتیو در فرم الگوریتمی مواجه می شویم:

·      «حالا تو دلایل کافی عرضه کردی مبنی که چرا می خواهی که اندازه چیزها که به وسیله ترازو تعیین می شود، در جدول های مختلف درج شود.

·      به نظر من، کتابی بویژه مفید خواهد بود و قابل توصیه به بزرگان خواهد بود که آن کتاب در کشورهای مختلف منتشر شود و ثبت شود تا به هر آنچه که برای ما مبهم و ناروشن است، آسانتر پی ببریم.»

·      (شامپف، ص ۴۵ )

۱۸

·      کوزانوس بدین طریق گشتاور اساسا نوینی را بر زبان می راند.

·      او کمی سازی شناخت را به مثابه ضرورتی در دستور روز پیشرفت فلسفی، علمی و در نتیجه پیشرفت اجتماعی قرار می دهد.

۱۹

·      کوزانوس خواهان مشاهده مستقل طبیعت و پژوهش علمی مبتنی بر آزمایش است که باید از متدهای کمی و اندازه گیری های دقیق برای بررسی پدیده های طبیعی و شناخت آنها بهره برمی گیرد.

۲۰

·      کوزانوس اما زنده نماند تا توسعه توفانی علوم طبیعی را شاهد باشد که در قرون بعد صورت گرفت و از این افکار او پا فراتر نهاد.

۲۱

·      خدمت کوزانوس اما این است که او در اوایل این توسعه به ضرورت آن پی برده است.

ادامه دارد.