سیری در جهان بینی شهریار (71 )

حیدر بابایه سلام

سید محمد حسین بهجت تبریزی

(۱۲۸۵ - ۱۳۶۷)

ترجمه، ویرایش و تحلیل از

میمحا نجار

پیشکش به

 مریم

بهترین دوست

و

چشم و چراغ

دایرة المعارف المعارف روشنگری

 (19)
حیدربابا،

کندین گوْنى باتاندا
اوشاقلارون شامین ئییوب، یاتاندا
آى بولوتدان چیخوب، قاش - گؤز آتاندا
بیزدن ده بیر سن اوْنلارا قصّه ده
قصّه میزده چوخلى غم و غصّه ده

·       معنی تحت اللفظی:

·       حیدر بابا، به هنگام غروب آفتاب روستا

·       به هنگام خفتن کودکان پس از صرف شام

·       به هنگام خروج ماه از زیر ابر و عشوه فروشی اش

·       قصه ای هم از ما برای شان نقل کن و در قصه از غصه های لا تحد و تحسای ما گزارش ده.

·       این بند شعر شهریار انتروپومورفیستی ـ ناتورالیستی است.

·       در این بند شعر طبیعت اول و طبیعت دوم (جامعه و انسان) به هم می رسند:

·       طبیعت اول در هیئت حیدربابا، آفتاب، روستا و ماه و طبیعت دوم در هیئت کودکان و «ما»  

1
حیدربابا،

کندین گوْنى باتاندا

·       در این مصراع شعر، غروب آفتاب روستا که در آیینه ضمیر کودکشاعر منعکس شده و در حافظه اش ضبط و ثبت و حفظ شده، در محشر روحی و روانی سرایش شعر، مجددا احیا می شود و شولای شورانگیز شعر می پوشد.

2

حیدربابا،
اوشاقلارون شامین ئییوب، یاتاندا

·       شهریار در این مصراع شعر، کودکی های خویشتن خویش را و روند و روال مکرر صرف شام و رفتن به خواب را به یاد می آورد و به حید بابا یاد آور می شود.

·       این ولی هنوز همه غنای مضمومی و یا محتوایی این بیت شعر نیست.  

3

حیدربابا،

کندین گوْنى باتاندا
اوشاقلارون شامین ئییوب، یاتاندا

·       در این بیت شعر، غروب خورشید به خواب کودک شباهت کسب می کند.

·       اگر کودکان را مظهر شیرینی، شادابی، سادگی و زیبائی تصور کنیم، خواه و ناخواه به این نتیجه می رسیم که شهریار زیبائی طبیعی را در هیئت خورشید به زیبائی طبیعی ـ اجتماعی ـ انسانی در هیئت کودک پیوند می زند.

·       آن سان که زیبائی دو برابر می شود.  

4

حیدربابا،

کندین گوْنى باتاندا
اوشاقلارون شامین ئییوب، یاتاندا

·       عظمت استه تیکی شعر و دیگر آثار هنری در همین ظرافت های پنهان از نظر است:

·       غروب مجرد (انتزاعی) در هر صورت به صورت خواب خورشید و خواب کودک تجسم مادی می یابد.

·       ملموس و محسوس و مرئی و مشخص می شود.

·       خواننده و شنونده این بیت شعر، بدون آنکه خود حتی متوجه شود، غروب خورشید را با خواب معصومانه و کودکانه روستا یکسان می انگارد.

·        ارسطو بدرستی بر آن بود که هنر روح آدمی را تطهیر می کند.

·       شیللر در بحث شورانگیزی با کانت، برای هنر نقش پداگوژیکی چشمگیری قایل شده است.

·       هنر می تواند نقش مربی اعضای جامعه را به عهده گیرد.

·       دستکم گرفتن نقش هنر خطای خطیری است.

·       در غیاب هنر، جامعه به طویله تبدیل می شود و اعضای جامعه به مشتی گاو و گوسفند و خر.  

5

حیدربابا،

آى بولوتدان چیخوب، قاش - گؤز آتاندا

·       شهریار پس از غروب آفتاب و به خواب رفتن کودکان، از طلوعی گزارش می دهد:

·       از طلوع ماه.

·       بدین طریق دیالک تیک غروب و طلوع تشکیل می شود:

·       دیالک تیک غروب مهر و طلوع ماه.  

·       شهریار ضمنا از شروع شب خبر می دهد، بی آنکه نام شب را بر لب آورد.

·       روح خواننده ولی بطور خود به خودی به شروع شب پی می برد.

·       این بدان معنی است که هنر در همه فرم هایش، روح آدمی را به تقلا و تلاش برمی انگیزد.

·       هنر روح پرور است.

·       هر کس پس از خواندن این مصراع شعر به مدد تخیل به شروع شب و به خیلی چیز های دیگر پی می برد.

6

حیدربابا،

آى بولوتدان چیخوب، قاش - گؤز آتاندا

·       شهریار در این مصراع شعر، ماه را به زیباروی عشوه گر محجبی تشبیه می کند.

·       ابر را به پرده، نقاب و حجاب.

·       آن سان که ماه بسان زیباروی عشوه گری از پشت پرده بیرون می آید و وارد صحنه شب می شود تا شب آرائی کند.

·       به همان سان که زیباروی عشوه گر از پشت پرده بیرون می آید، نقاب از چهره بر می دارد و وارد مجلس می شود تا مجلس آرائی کند.

7

بیزدن ده بیر سن اوْنلارا قصّه ده
قصّه میزده چوخلى غم و غصّه ده

·       شهریار در این بیت شعر، از حیدر بابا می خواهد، که نقش نقال قصه را به عهده گیرد و به عناصر طبیعت اول و طبیعت دوم، به خورشید در حال غروب، به کودکان سیر در حال خواب و به ماه عشوه گر برون آمده از پشت پرده و یا حجاب ابر، قصه غصه های او و اعوان و انصارش را بگوید.

·       سؤال اکنون این است که قصه غصه اشراف زادگانی از قبیل شهریار و سید علی و کوسه و آن و این چیست؟

·       فریدون مشیری در رثای شهریار شعر فوق العاده نیرومندی سروده و ادعا کرده که شهریار بسان خودش، از دست اولاد حوا و آدم دل پری داشته است.

ادامه دارد.