سیری در شعری از شیخ شبستر (31)

ویرایش و تحلیل از

میمحا نجار

به حد خویش، چون گشتند واقف

سخن گفتند در معروف و عارف

یکی از بحر وحدت گفت:

«انا الحق»

یکی از قرب و بعد و سیر زورق

·        معنی تحت اللفظی:

·        هر کدام از آینها که به اندازه توانش آگاهی کسب کرد، راجع به اوبژکت شناخت و سوبژکت شناخت ابراز نظر کرد:

·        یکی از دریای وحدت، خداوارگی خود را اعلام داشت و یکی دیگر از تقرب به خدا و مسافت و فاصله انسان با خدا و از سیر زورق شناخت سخن گفت.

1

به حد خویش، چون گشتند واقف

·        شیخ شبستر در این مصراع گلشن راز، به تفاوت معرفتی (شناخت) اعضای جامعه بشری اشاره دارد:

·        در قاموس شیخ و عرفان و مکتب فلسفی پانته ئیسم (همه چی خدائی) بطور کلی، میان فرم های مختلف وجود، تفاوت ماهوی وجود ندارد.

·        همه چیزهای هستی از جماد تا نبات و از جانور تا انسان، در عین تفاوت، یکی اند.

2

به حد خویش، چون گشتند واقف

·        ماتریالیسم هم با تکیه بر تجربه و دانش به وحدت وجود می رسد.

·        اما نه به وحدت انتزاعی و ادعائی و خیالی وجود، بلکه به وحدت مادی وجود.

·        به وحدت واقعی و عینی و علمی وجود.

·        از دید فلسفه علمی که به تجرید نتایج تجربه بشری، نتایج علوم تجربی، علوم طبیعی و غیره مبادرت می ورزد، همه چیز های هستی از جماد تا نبات، از جانور تا انسان فرم های مختلف حرکت ماده اند.

·        منشاء همه آنها ماده است.

·        همه ماهیتا یکی اند.

·        همه مستقل از شعور آدمی وجود دارند.

·        همه واقعی و عینی اند.

·        مراجعه کنید به ماتریالیسم، مونیسم، وحدت مادی جهان در تارنمای دایرة المعارف روشنگری  

2

به حد خویش، چون گشتند واقف

سخن گفتند در معروف و عارف

یکی از بحر وحدت گفت:

«انا الحق»

یکی از قرب و بعد و سیر زورق

·        پانته ئیسم که شالوده فلسفی عرفان است، فرزند زمانه خویش است.

·        در قرون وسطی فئودالی، علم و فن هنوز رشد کافی نداشته اند.

·        پانته ئیسم برای مبارزه بر ضد ایده ئولوژی فئودالیسم و اشرافیت بنده دار و فئودال و روحانی ـ فقه (تئولوژی) ـ باید میانجیگری روحانیت میان انسان و خدا را به چالش کشد و روحانیت فئودالی را سلب اعتبار کند و زاید بداند.

·        تنها طریق و ترفندی که برای زاید اعلام داشتن روحانی دارد، اثبات وحدت وجود است.

·        حیرت انگیز است.

·        ولی واقعیت دارد.

·        پانته ئیسم به ترفند تخیل و گمان ورزی به همان نتیجه می رسد که ماتریالیسم قرن ها بعد با اتکاء به دستاوردهای علوم و تجربه بشری خواهد رسید.

·        سؤال این است که چگونه پانته ئیسم بدون در اختیار داشتن فاکت های علمی و تجربی ـ در تحلیل نهائی ـ به وحدت وجود، به مونیسم می رسد؟  

·        یعنی به حقیقت عینی می رسد و انا الحق می گوید و میانجیگری میان انسان و خدا را زاید می داند؟

ادامه دارد.