سیری در شعری از میرزا علی معجز (65 )

میرزا علی معجز

(1252 ـ 1313)

(1873 ـ 1934)

رسول پیگیر هومانیسم، رنسانس و روشنگری

ویرایش، ترجمه و تحلیل از

میمحا نجار

عاشق پریشان

·        عاشق پریشان، عنوان این شعر میرزا علی معجز است.

·        در عنوان هر شعر، قاعدتا محتوای ماهوی آن شعر و یا اندیشه اصلی  مطروحه در آن شعر تجرید می یابد.

·        شاید در روند تحلیل این شعر به دلایل شاعر در این زمینه پی ببریم. 

1

همیشه فکری بودور عاشق پریشانین

او گُزلریندن ئوپیدی، اولیدی قوربانین

قاپونی باغلاما، ای باغبان حسن جمال

مرخص ائله منی، بیر گوروم گلستانین

·        معنی تحت اللفظی:

·        فکر همیشگی عاشق آشفته، بوسیدن چشمان معشوق و فدای او گشتن است.

·        ای باغبان زیبائی سیما، در را مبند.

·        رهایم کن تا گلستانت را تماشا کنم.

2

همیشه فکری بودور عاشق پریشانین

او گُزلریندن ئوپیدی، اولیدی قوربانین

·        فکر همیشگی عاشق در این بیت شعر معجز، بوسیدن از چشمان معشوق و فدای او گشتن است.

·         مفاهیم «بوسیدن از چشمان کسی» و «فدای کسی کردن خویشتن»  از  مفاهیم توده ای ـ آذری بسیار رایج بوده اند.

·        در این دو مفهوم مهر طراز دیگری تبیین می یابد.

·        مهری از تبار مهر مادر ـ پدر به فرزند.

3

قاپونی باغلاما، ای باغبان حسن جمال

مرخص ائله منی، بیر گوروم گلستانین

·        معجز در این بیت شعر، اولا دیالک تیک باغبان و باغ را توسعه می دهد.

·        منظور معجز از باغبان، زن و یا معشوق است و منظور او از باغ، روی او و یا شکل و شمایل اندام او ست.

·        سؤال این است که چرا شاعر این دیالک تیک را توسعه می دهد؟

·        چرا معشوق زن به باغبانی تشبیه می شود که دری برای باز و بسته کردن به روی عاشق دارد؟

4

قاپونی باغلاما، ای باغبان حسن جمال

مرخص ائله منی، بیر گوروم گلستانین

·        دلیل این تشبیهات شاعر اولا این است که معشوق محجب است و عاشق نمی تواند او را سیر دل تماشا کند و حظ نظری و روحی ببرد.

5

·        دلیل دیگر شاعر، ناز معشوق است.

·        معشوق همه جذابیت های اروتیکی خود را یکجا نشان عاشق نمی دهد.

·        دیالک تیک زن و مرد و یا معشوق و عاشق مبتنی بر دیالک تیک سه عضوی نیاز و ناز و راز (محمد زهری) است.

·        معشوق به همین دلیل رخی می نماید و می گریزد.

·        یعنی در گلستان رویش را به روی عاشق می بندد.

·        این بلحاظ فلسفی به چه معنی است؟     

6

قاپونی باغلاما، ای باغبان حسن جمال

مرخص ائله منی، بیر گوروم گلستانین

·        این بدان معنی است که معشوق (در این بیت شعر، زن) دیالک تیکی از سوبژکت ـ اوبژکت (باغبان و باغ) است.

·        سؤال این است که عاشق چیست؟       

7

همیشه فکری بودور عاشق پریشانین

او گُزلریندن ئوپیدی، اولیدی قوربانین

·        عاشق هم در این بیت شعر، از سر تا پا سوبژکت است:

الف

·        عاشق صاحب افکار خاص خویش است.

·        متفکر است.

ب

·        عاشق ضمنا صاحب ایدئال و اشتیاق و آرزو ست.

·        آرزوی او بوسه زدن بر چشمان معشوق است.

·        معجز دیالک تیک عاشق و معشوق را به شکل دیالک تیک سوبژکت و اوبژکت تصور و تصویر می کند.

پ

·        عاشق علاوه بر اینها، شیفته معشوق است و از فرط علاقه می خواهد که خود را فدای او سازد.

8

قاپونی باغلاما، ای باغبان حسن جمال

مرخص ائله منی، بیر گوروم گلستانین

·        اگر دیالک تیک عاشق و معشوق در شعر معجز را با همان دیالک تیک در اشعار شعرای قرون وسطی مثلا سعدی و حافظ مقایسه کنیم به تفاوت و تضاد بارزی پی می بریم:

الف

·        عاشق در اشعار سعدی و حافظ لومپن است.

·        فردی بی شخصیت و گدا واره است.

·        عاشق در این دو بیت معجز اما سوبژکت به تمام معنی است.

·        فردی هومانیست و شعورمند و شخصیت مند است.

ب

·        معشوق در اشعار سعدی و حافظ ستمگر و بی رحم و عاشق آزار و سادیست است.

·        بیمار روانی است.

·        معشوق در این دو بیت شعر معجز، دیالک تیکی از سوبژکت ـ اوبژکت است.

·        دیالک تیکی از باغبان و باغ است.

ادامه دارد.