پروفسور
دکتر هورست هولتسر
فصل
هشتم
علوم
اجتماعی / جامعه شناسی
برگردان
شین میم شین
فصل
هشتم
بخش
پنجم
ایده
ئولوژیزه کردن کاپیتالیسم
ماکس
وبر
پیشکش
به
عبدالحسین
نوشین
(1285
ـ 1350)
78
در بخش دوم اثر ماکس وبر، تحت
عنوان «مفاهیم سوسیولوژیکی اساسی»، در فصل مربوط به مفهوم عمل اجتماعی، ماکس وبر
بر اساس تأملات نظری و اسلوبی اساسی اش به تدقیق و تکمیل مقولاتی می پردازد که
قبلا مورد بحث قرار داده است.
79
در پاراگراف دوم، مقوله عمل اجتماعی
را از طریق تشریح سمتگیری های متفاوت آن، متمایز می سازد:
«عمل اجتماعی نیز بسان هر عمل می تواند به
طرق زیر تعیین شود:
الف
هدف ـ راسیونال
با انتظار رفتار از اشیاء جهان
خارج و دیگر انسان ها و با استفاده از این انتظارات به مثابه «شرایط» و «وسایل»
لازم برای نیل به اهداف راسیونال و سنجیده و جامه عمل پوشیده خویش به عنوان
موفقیت.
ب
ارزش ـ راسیونال
با ایمان آگاهانه (ایمان اخلاقی،
استه تیکی، مذهبی و غیره) به ارزش بی چون و چرای رفتار معین محض و وابسته به
موفقیت
ت
احساسی و بویژه عاطفی
با احساسات و وضع احساسی بالفعل (اکتوئل)
پ
سنتی
با عادات و آداب مرسوم
80
ماکس وبر به همان سان که در تعیین
عمل اجتماعی و فرم های متفاوت (فرم های ایراسیونال، احساسی) آن به گروهبندی انواع
عمل هدف ـ راسیونال می پردازد، به همان سان هم در تیپولوژی (علم انواع پسیکولوژیکی)
سمتگیری های عمل، نوع هدف ـ راسیونال را در کانون قضایا قرار می دهد و به مثابه معیار
به خدمت می گیرد تا بر اساس آن به ارزیابی دیگر سمتگیری های عمل (سمتگیری های عمل هدف
ـ راسیونال، احساسی و سنتی) بپردازد.
(همانجا، ص 17)
81
مقولات عمل اجتماعی و سمتگیری های
عملی که ماکس وبر کیفیت هویریستی ـ تحلیلی آنها را همیشه عمده و برجسته می کند،
عبارتند از «انواع بلحاظ مفهومی بی غل و غش که عمل رئال باید کم و بیش به آنها نزدیک
شود و یا آمیزه ای از آنها گردد.»
(همانجا، ص 18)
این مسائل در پاراگراف سوم اثر او
تحت عنوان «مفاهیم سوسیولوژیکی اساسی» با طرح «رابطه اجتماعی» تکمیل می شوند.
(هویریستیک به علم متدها، قواعد کشف و اختراع براهین و یا
تشکیل تئوری ها از طرق غیر استقرائی اطلاق می شود.
متد هویریستیکی بر خلاف متد استقرائی با احتمالات، قیاس
ها، فرضیه های کاری و مدل های متنوع کار می کند.
مراجعه کنید به هویریستیک، هویریستیکی در تارنمای دایرة
المعارف روشنگری. مترجم)
82
«رابطه اجتماعی» باید میان رفتارهای معینی
برقرار باشد که در وابستگی متقابل به یکدیگر قرار دارند و سمتگیری معینی دارند.
بنابرین، رابطه اجتماعی، روی هم
رفته و فقط و فقط مبتنی بر شانس و اقبالی است که در چارچوب آن عمل بطور معنامندی صورت
می گیرد.»
(همانجا، ص 19)
83
ماکس وبر در پاراگراف چهارم اثر
فوق الذکرش می افزاید:
«در چارچوب هر عمل اجتماعی می توان شاهد نظم
های (قاعده مندی های) واقعی بود.
این بدان معنی است که در عمل سوبژکت
های عمل (عمل کننده های) یکسان می توان شاهد جریانات عملی تکرار شونده (چه بسا همزمان) به مثابه نوع همگون نمونه وار بود.»
(همانجا، ص 20)
84
ماکس وبر، آخرین مقولات اساسی خود
را در پاراگراف پنجم اثرش تحت عنوان «مفاهیم سوسیولوژیکی اساسی» در طرح «نظام
مشروع» مطرح می سازد.
او بر آن است که سوبژکت های عمل نه
فقط بر یکدیگر، بلکه علاوه بر آن، به تنهائی و یا در همکاری با هم می توانند به
سوی «ماکسیم ها» و «نظام هائی» سمتگیری کنند که «هم برای عمل ما لازم اند و هم سرمشق
واره اند.»
(همانجا، ص 22)
(«ماکسیم» در اتیک کانت بمثابه «قانون سوبژکتیو تلقی می شود که انسان بر
طبق آن واقعا عمل می کند.»
ماکسیم «بمثابه اصل سوبژکتیو خواست
و اراده» معنی مهمی کسب می کند.
قوانین اساسی عملی، زمانی به
ماکسیم بدل می شوند که همزمان دلایل سوبژکتیو اعمال ما گردند، یعنی قوانین اساسی
سوبژکتیو ما گردند. مترجم)
85
«تعداد بسیار انگشت شماری از سوبژکت های عمل می
توانند در عمل، بویژه در عمل اجتماعی و باز هم بویژه در رابطه اجتماعی تصوری از سمتگیری
در جهت نظام مشروع داشته باشند.
شانس و اقبال تحقق چنین موردی را
می توان «اعتبار» نظام مربوطه نامید.»
(همانجا، ص 24)
ادامه دارد.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر